W Polsce temat migracji i uchodźstwa od lat stanowi istotną część debaty publicznej. Media społecznościowe stają się w tym kontekście areną dla różnorodnych głosów, włączając w to zarówno osoby z bezpośrednim doświadczeniem migracji, jak i zwykłych użytkowników, którzy wyrażają swoje opinie i poglądy, dzielą się historiami oraz rozpowszechniają różnorodne treści związane z tym tematem. W niniejszym artykule przyglądamy się roli mediów społecznościowych w kształtowaniu społecznego dialogu na temat migracji i doświadczeń uchodźstwa w Polsce, analizując różnorodność perspektyw oraz wyzwania związane z dezinformacją i stereotypami. Artykuł jest wprowadzeniem do tematu migracji, którym będziemy się zajmować w naszym nowym programie Niewidoczne Historie.

Temat migracji i uchodźstwa w Polsce

W Polsce temat migracji uchodźstwa jest dość często obecny w debacie publicznej. W ostatnich latach miało miejsce kilka kluczowych wydarzeń, które znacząco wpłynęły na dyskurs społeczny i polityczny wokół migracji, co znacząco polaryzuje opinie wokół tej kwestii:

  • kryzys migracyjny na granicy Białorusi z Unią Europejską
  • wojna w Ukrainie
  • premiera filmu „Zielona granica” (2023) w reżyserii Agnieszki Holland
  • tzw. afera wizowa
  • wybory parlamentarne w 2023 roku i towarzyszące im referendum, zawierające aż dwa pytania dotyczące kwestii uchodźstwa i migracji – „Czy popierasz likwidację bariery na granicy Rzeczypospolitej Polskiej z Republiką Białorusi?” i „Czy popierasz przyjęcie tysięcy nielegalnych imigrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki, zgodnie z przymusowym mechanizmem relokacji narzucanym przez biurokrację europejską?”

Kto i w jaki sposób mówi w mediach społecznościowych o migracji i doświadczeniu uchodźstwa?

W związku z popularnością tematu migracji i uchodźstwa w debacie publicznej regularnie pojawia się on również w mediach społecznościowych. Obok treści politycznych, publicystycznych czy aktywistycznych, pojawia się również wiele o charakterze wyraźnie edukacyjnym. Przykłady tego rodzaju materiałów można znaleźć m.in. na profilach prowadzonych przez Muzeum Emigracji w Gdyni, Amnesty International Polska czy Grupę Granica.

W social mediach znajdziemy także sporo kanałów prowadzonych przez osoby, które wyemigrowały do Polski z innych krajów. W tym kontekście warto przywołać m.in. profil stworzony przez Margaritę Ishchenko. Margaret to pochodząca z Ukrainy uchodźczyni wojenna, która w 2014 roku musiała uciekać ze swojego rodzinnego miasta (najpierw do innych rejonów Ukrainy, by w konsekwencji zamieszkać w Polsce). W lutym 2022 roku nagrała kilka filmików, w których przedstawia swoją historię. Margaret słynie głównie z żartobliwych filmików, w ironicznym tonie potrafi mówić także o swoim doświadczeniu migracji. W listopadzie 2023 roku na swoim profilu na Tik Toku opublikowała m.in. filmik z udziałem innej influencerki – Anastasii Zakhandrevych, w którym wspólnie ironizują na temat trudności związanych z nauką języka polskiego.

Popularnym twórcą internetowym z doświadczeniem migracji jest również Kolumbijczyk Juan. Najbardziej rozpoznawalnymi filmikami na jego kanale są te, które dotyczą jego nauki języka polskiego, choć publikuje on również znacznie więcej lekkich i żartobliwych treści, w których opowiada o różnicach kulturowych, swoim pobycie w Polsce, czy udziale w polskich uroczystościach. Pod jego treściami pojawiają się zazwyczaj pozytywne komentarze. Odbiorcom podoba się na przykład to, że jest zabawny, uśmiechnięty i zdystansowany. Mówią nawet o nim „swój chłopak”.

Przykładowe historie osób migrujących poza granice Polski

W mediach społecznościowych popularnością cieszą się także kanały prowadzone przez osoby pochodzące z Polski, które mieszkają lub (przez jakiś czas) mieszkały za granicą. Przykładowo profil Gosia z Australii, prowadzony przez Gosię Cheręzińską, opowiada o jej życiu codziennym w Australii, do której wyemigrowała razem z dziećmi i mężem, (który otrzymał propozycję pracy za granicą, co było przyczyną ich wyjazdu), przybliżając swoim widzom i widzkom m.in. kwestie dotyczące różnic kulturowych.

Innym wartym uwagi przykładem jest kanał Here We Go Again. Prowadzi go polsko-brytyjskie małżeństwo – Ula (Polka) i Olek (Brytyjczyk), którzy mają dwie córki. Na swoim profilu zamieszają głównie treści w języku polskim. Sporo filmików dotyczy więc m.in. zmagań Olka z tym językiem albo jego miłości do polskich produktów – jest on wielkim fanem Delicji, które ceni bardziej niż brytyjskie Jaffa Cakes.

Imigranci, uchodźcy, Ukraińcy - co się kryje pod hashtagami w social mediach?

W mediach społecznościowych na temat migracji i uchodźstwa nie wypowiadają się jednak tylko znani twórcy i twórczynie. W internecie każdego dnia publikowane są także pojedyncze materiały, które w krótkim czasie zdobywają widzialność i duże zasięgi. Do ich opisu wykorzystywane są najczęściej hasztagi: #imigranci, #migranci, #emigranci, #uchodźcy, #uchodzcy, #granica, #granicazbialorusia, #kryzysmigracyjny, #ukraincy, #ukraincywpolsce, #bialorus, #zielonagranica, #murnagranicy.

Ukryte pod nimi treści świadczą zazwyczaj o silnie spolaryzowanych nastrojach, jakie towarzyszą w Polsce tematyce migracji. Przykładowo, pod hasztagiem #ukraincy znajdziemy wiele wspierających treści na temat osób pochodzących z Ukrainy, które aktualnie mieszkają w Polsce, ale także spora część nagrań powiela dominujące stereotypy i uprzedzenia, co wzmacnia istniejące już podziały i staje się pożywką dla dezinformacji w Internecie.

Dezinformacja to niestety jedno z największych wyzwań, przed którym stoją dziś twórcy i odbiorcy social mediów. Wiele treści, które są w nich na co dzień publikowane, bazuje na silnych emocjach, często strachu i niechęci wobec uchodźców i uchodźczyń. Choć naturalnie media społecznościowe to także przestrzeń, która ułatwia podejmowanie działań o charakterze aktywistycznym, edukacyjnym czy popularyzatorskim oraz wzmacniającym widoczność osób z doświadczeniem migracji, to należy być niezwykle uważnym i krytycznym w konsumowaniu informacji.

Temat migracji i uchodźstwa w social mediach - różnorodność perspektyw

W kontekście treści docierających do młodych ludzi trudno mówić o jednym, typowym i normatywnym wizerunku osoby z doświadczeniem migracji i uchodźstwa. Oznacza to, że uczniowie i uczennice na co dzień mogą oglądać bardzo zróżnicowane materiały poświęcone tej problematyce. Dobór contentu pojawiającego się w ich social mediach najczęściej jest także wynikiem działania algorytmów – stąd też wyświetlane nam nagrania bywają zgodne z naszym światopoglądem czy wyznawanymi wartościami.

W polskich social mediach debata na temat migracji i uchodźstwa ma dwa oblicza. Z jednej strony, kwestia ta przedstawiana jest jako duże zagrożenie (np. dla stabilności kraju, zwłaszcza w narracjach politycznych). Z drugiej natomiast – temat ten często komunikowany jest w lekki i zabawny sposób (wiele publikowanych materiałów dotyczy więc m.in. trudności związanych z nauką języka czy zabawnych różnic kulturowych).

Bardzo lubiany przez polską publiczność jest żartobliwy sposób mówienia o doświadczeniu migracji i uchodźstwa jest – osoby żartujące na swój temat często postrzegane są jako „normalne”, „nasze”, „swoje”. W przypadku negatywnych narracji, osoby z doświadczeniem migracji i uchodźstwa najczęściej przedstawiane są natomiast jako zabierające coś Polkom i Polakom.

W kontekście osób z doświadczeniem migracji i uchodźstwa, w dalszym ciągu spore wyzwanie stanowi dezinformacja. Na pewno warto zwracać uwagę młodych osób na konieczność krytycznej analizy treści docierających do nas każdego dnia w mediach społecznościowych.

Historie dotyczące tematu migracji są bardzo różnorodne. Oddolne świadectwa utrwalone w mediach społecznościowych pokazują, jak niezwykle zróżnicowany i wielowymiarowy jest medialny obraz osoby z doświadczeniem migracji lub uchodźstwa – często odmienny od stereotypów, które dominują na ten temat w debacie medialnej.

Podsumowanie

Mamy do czynienia ze złożonym krajobrazem społecznych dyskusji na temat migracji i uchodźstwa w Polsce w erze mediów społecznościowych. Różnorodność treści oraz perspektyw prezentowanych w social mediach, odzwierciedla zarówno wsparcie, jak i kontrowersje wokół tego tematu. Z jednej strony, widzimy próby edukacji i przybliżania doświadczeń migrantów oraz uchodźców, z drugiej zaś – pojawiają się stereotypy, dezinformacja oraz polaryzacja opinii. Kluczowym wyzwaniem w uwrażliwianiu młodych ludzi na te kwestie społeczne jest wsparcie w rozwoju ich krytycznej świadomości wobec informacji oraz promowanie dialogu opartego na empatii i zrozumieniu. Artykuł ten może służyć jako punkt wyjścia do dalszej refleksji nad rolą social mediów  w kształtowaniu społecznych narracji na temat migracji i uchodźstwa oraz budowaniu bardziej otwartej i zrównoważonej debaty publicznej. Ten temat wkrótce będziemy poruszać w naszym nowym programie Niewidoczne Historie.

Autor: Karol Jachymek – medioznawca i kulturoznawca, doktor nauk humanistycznych, badacz i wykładowca związany z Uniwersytetem SWPS. Specjalizuje się w kulturze młodzieżowej, zmianach generacyjnych, komunikacji w mediach cyfrowych, edukacji i trendach w popkulturze. Prowadzi szkolenia i warsztaty,popularyzuje wiedzę dotyczącą współczesnego internetu, komunikacji międzypokoleniowej oraz najnowszych zjawisk medialnych. W roku akademickim 2022/2023 otrzymał tytuł Wykładowcy Roku Uniwersytetu Dzieci. Autor książki „Z nosem w smartfonie. Co robią nasze dzieci w internecie i czy na pewno trzeba się tym martwić?”.