W dzisiejszym zglobalizowanym świecie, gdzie różnorodność kulturowa i światopoglądowa staje się coraz bardziej widoczna, konieczność edukacji antydyskryminacyjnej staje się kluczowym elementem wychowania młodego pokolenia. Edukacja w kontekście wrażliwości na drugiego człowieka i dyskryminację oraz odróżnianie faktów od opinii odgrywa kluczową rolę w budowaniu społeczności opartej na szacunku i równości. Wzrost nacjonalizmu, pogłębiająca się polaryzacja społeczeństwa i konflikty globalne wymagają od nas wszystkich zaangażowania w kształtowanie bardziej otwartego i tolerancyjnego społeczeństwa. Jak zatem wspierać młodzież w rozpoznawaniu i przeciwdziałaniu dyskryminacji i uczyć szacunku dla drugiego człowieka i otwartości na różnorodność?
Czym jest dyskryminacja?
Dyskryminacja to nierówne traktowanie ze względu na określone przesłanki, takie jak pochodzenie, tożsamość płciowa, niepełnosprawność itp. Może dotyczyć różnych obszarów życia: zatrudnienia (zarówno procesu rekrutacji, jak i możliwości awansu zawodowego), dostępu do mieszkań, towarów i usług, edukacji, a także zachowań w przestrzeni publicznej. Łańcuch dyskryminacji zaczyna się od stereotypu, który następnie wpływa na nasze postawy, zbudowane na podstawie owego stereotypu i uczuć. Postawy budują w nas uprzedzenia, a te przeradzają się w konkretne zachowania wobec osób przynależących do danej grupy. Możemy wyróżnić dyskryminację pośrednią i bezpośrednią.
O dyskryminacji bezpośredniej mówimy, kiedy osoba jest traktowana gorzej niż inna jednostka w porównywalnej sytuacji ze względu na jedną lub kilka cech prawnie chronionych. Przykład: Pracodawca odrzuca kandydaturę osoby ubiegającej się o pracę z powodu jej płci (pomimo porównywalnych lub wyższych kompetencji woli zatrudnić mężczyznę niż kobietę), niepełnosprawności lub wyznania itp.
Z dyskryminacją pośrednią mamy do czynienia, jeśli przepis, zasada, praktyka lub kryterium, choć wydają się neutralne, w praktyce mają negatywny wpływ na osoby należące do określonej grupy. Przykład: Wynajmujący mieszkanie wymaga wpisania do umowy numeru polskiego dowodu osobistego i nie zgadza się na zastąpienie go żadnym innym dokumentem. Tym samym uniemożliwia wynajęcie lokalu cudzoziemcom – nie wprost z powodu ich narodowości, ale ze względu na przyjętą zasadę, które nie mogą spełnić osoby bez polskiego obywatelstwa.
Edukacja na rzecz równości
Wysiłki w walce z przejawami dyskryminacji zaczynają się od obrony równości wobec prawa, inkluzywnych polityk, edukacji, walki ze stereotypami oraz tworzenia bezpiecznych przestrzeni dla wszystkich, niezależnie od ich tożsamości płciowej czy orientacji psychoseksualnej.
W ramach programu Solidarność. Podaj dalej! uczymy dzieci i młodzież wrażliwości na różnorodność naszego społeczeństwa, zachęcamy też do refleksji nad własnymi poglądami oraz uprzedzeniami dotyczącymi statusu materialnego, stylów życia, migracji, różnych modeli rodziny, relacji międzypokoleniowych i innych zagadnień. Co roku uczestnicy i uczestniczki programu z sześciu krajów europejskich wysyłają setki tysięcy kartek do nieznajomych. Dzięki temu tworzą się niezwykłe relacje oparte na dialogu i wrażliwości na drugiego człowieka.
Rozmowę o trudnych tematach nauczycielki prowadzą w oparciu o wybranych do programu fotografie. Każde zdjęcie porusza inny problem, taki jak: m.in: migracje, zmiany klimatu, kryzys zdrowia psychicznego, rasizm. Osoby prowadzące zajęcia mogą skorzystać z przygotowanych przez ekspertki Fundacji Szkoła z Klasą materiałów – scenariusz zajęć o edukacji antydyskryminacyjnej, analizy obrazu i warsztatów pisarskich. Materiał jest dostępny za darmo na naszej stronie.
Aktywne reagowanie na przejawy dyskryminacji
Nie pozostawiajmy mowy nienawiści bez odpowiedzi. Warto reagować na skrajne opinie i zachowania. Odważnie nazywajmy i wyjaśniajmy negatywne konsekwencje takich zachowań. Unikajmy personalnych ataków, ale konfrontujmy dyskryminacyjne postawy, wyrażając nasze obawy i uczucia.
Udzielanie wsparcia osobom dotkniętym mową nienawiści
Osoby będące obiektem mowy nienawiści potrzebują naszego wsparcia. Ważne jest, abyśmy zapewnili im poczucie bezpieczeństwa w akceptującym środowisku. Indywidualne wsparcie może mieć kluczowe znaczenie dla tych, którzy czują się dyskryminowani. Pozwólmy im wiedzieć, że nie są sami i że mają prawo do szacunku i godności.
Unikanie uogólnień i promowanie faktów
Unikajmy uproszczeń i stereotypów. Pomóżmy młodzieży odróżnić fakt od opinii oraz osobistego przekonania. Zachęćmy ich do korzystania ze sprawdzonych źródeł wiedzy i do dzielenia się własnymi doświadczeniami. Uświadamiajmy młodzież, że każdy człowiek jest inny, a generalizowanie może prowadzić do niesprawiedliwego traktowania innych.
Wzmacnianie głosów mniejszościowych i wspieranie różnorodności
Starajmy się stworzyć przestrzeń, gdzie każda osoba może swobodnie się wyrazić i jednocześnie czuć się akceptowane przez otoczenie. Doceniajmy różnorodność umiejętności i doświadczeń. Organizujmy aktywności integracyjne, które budują relacje między uczniami i uczennicami. Promujmy przekonanie, że różnorodność jest siłą, a nie słabością społeczeństwa.
Działanie edukacyjne i poszukiwanie alternatyw
W przypadku występowania dyskryminacyjnych komentarzy, podjęcie działań edukacyjnych jest kluczowe. Poznajmy fakty i prezentujmy je jako alternatywę dla stereotypowych opinii. Zachęcajmy do dyskusji i poszukiwania różnych perspektyw. Mądra i uwrażliwiająca edukacja to najlepsza droga do zrozumienia i akceptacji różnorodności.
Jako nauczycielki, edukatorzy i rodzice, możemy budować społeczeństwo oparte na szacunku, tolerancji i równości. Włączmy się aktywnie w rozmowy o dyskryminacji z młodzieżą , aby stworzyć lepszą i bezpieczniejszą przyszłość dla młodszych pokoleń. Edukacja antydyskryminacyjna to nie tylko zadanie środowiska szkolnego, ale również wspólna odpowiedzialność społeczna.