Jakiego wsparcia w budowaniu dobrych relacji w szkole mogą udzielić specjaliści? Oddajemy głos psycholożkom i pedagożkom. Przeczytajcie, co powiedziały nam w czasie okrągłego stołu wokół zdrowia psychicznego.
O pracy psychologów i psycholożek, pedagogów i pedagożek szkolnych, mówi się ostatnio wiele. Pandemia, kryzysy psychologiczne wśród młodych ludzi, rosnąca liczba samobójstw sprawiła, że coraz bardziej zwracamy uwagę na profilaktykę i wsparcie młodzieży w szkole. A to właśnie psycholodzy i psycholożki, pedagodzy i pedagożki pracują na pierwszej linii systemu opieki psychologicznej nad dziećmi i młodzieżą.
Na spotkaniach okrągłego stołu wokół zdrowia psychicznego, zorganizowanych przez Fundację Szkoła z Klasą, rozmawialiśmy z ekspertkami o tym, jakie bariery napotykają na swojej drodze, ale również o tym, co możemy zrobić wspólnie, żeby te bariery zniknęły.
Dobrostan, jako zjawisko dynamiczne
O tym, że dobrostan psychiczny jest ważny, wiemy wszyscy. Ale czy potrafimy go budować i się o niego troszczyć? Czy wiedzą o tym wszyscy, którzy tworzą szkolną społeczność lub ją wspierają? Jak ważna jest ta wiedza, mówiły nam nasze ekspertki.
Budowanie dobrostanu psychicznego zaczyna się na najwcześniejszym etapie życia. Jest to zjawisko dynamiczne, różnie definiowane w zależności od momentu, w którym się znajdujemy, od kontekstu i naszych bieżących potrzeb. Nauczyciele i nauczycielki, wychowawcy i wychowawczynie, ale też rodzice czy opiekunowie powinni mieć więc świadomość, że rzeczywistość uczniów i uczennic składa się z rzeczy dla nas być może mniej istotnych, ale dla nich kluczowych. Dlatego tak ważne jest, między innymi, jak reagujemy na ich sukcesy czy porażki. Współpraca środowiska, sieć wsparcia społecznego i jednostka, tworzą nierozerwalny system. Tylko w dobrze działającym systemie jednostka (uczeń i uczennica) może poczuć się swobodnie i może realizować swoje potrzeby (w tym potrzeby rozwojowe), oraz uzyskać wsparcie przy realizacji tych potrzeb (np. w momencie traumatycznych sytuacji).
Warto pamiętać, że psycholodzy i psycholożki czy pedagodzy i pedagożki szkolne, pomagają nie tylko uczniom. Do ich zadań, należy również wsparcie nauczycieli i nauczycielek, wychowawców i wychowaczyń czy rodziców. To dzięki nim, dobrostan może zostać zachowany w całym systemie szkolnym.
Jak podkreślają nasze ekspertki, wsparcie specjalistów na etapie edukacji szkolnej jest szczególnie ważne, bo właśnie wtedy pojawia się wiele sytuacji przełomowych. Każdy przełom rodzi ryzyko pogorszenia się samopoczucia i niesie zagrożenie kryzysu.
Jesteśmy dopiero na początku
To jest dopiero początek konsekwencji pandemii – mówią nasze ekspertki. W telefonie zaufania dla dzieci i młodzieży, pierwszy raz w historii jego działania, tak dramatycznie wzrosła ilość interwencji dotyczących zagrożenia zdrowia i życia. Dobrostan młodych znacznie się pogorszył. Młodzi ludzie często, mimo że deklarują dobry kontakt z rodzicami, nie mówią im o swoich problemach. Nie chcą ich zranić czy dokładać zmartwień. Takim „bezpiecznym dorosłym” mógłby być nauczyciel czy nauczycielka, ale uczniowie i uczennice często wstydzą się przyznać do swoich problemów, nie mają zaufania, boją się też reakcji otoczenia.
Jak zbudować to zaufanie? Jak sprawić, aby dzieci chciały przychodzić do nas, dorosłych, ze swoimi problemami? Ekspertki podkreślają, jak ważne jest wzmacnianie dzieci i młodzieży w ich własnym środowisku. Paradoksalnie to właśnie tam często nie mają wsparcia, nie mają z kim porozmawiać. Ważne jest też normalizowanie trudności psychicznych, mówienie głośno o tym, że nie jest to temat wstydliwy i warto szukać sojuszników. Im więcej wiemy o zdrowiu psychicznym, im bardziej ten temat jest obecny w dyskursie publicznym, tym łatwiej przyznać się do tego, że coś się dzieje i szukać pomocy. Dorośli powinni być otwarci na dialog z młodymi oraz wiedzieć, co robić, a czego nie robić w sytuacji kryzysu.
Jak mogę pomóc?
Uczniowie i uczennice spędzają w szkole lwią część dnia. Dlatego tak ważne jest, aby atmosfera placówki sprzyjała ich dobrostanowi. Jak to robić skutecznie?
Ekspertki zgodnie podkreślają to, jak ważna jest profilaktyka. Profilaktyka prowadzona szeroko i skierowana do różnych grup tworzących szkolną społeczność: do uczniów i uczennic, nauczycieli i nauczycielek, do dyrektorów i dyrektorek, ale też do rodziców. Mocna sieć wsparcia jest najlepszą tarczą ochronną w obliczu kryzysu. Rozmowa o tym, kto i w jaki sposób może pomóc. A pomagać może każdy. Należy uświadamiać nauczycieli i nauczycielki, wychowawców i wychowaczynie czy rodziców, że nie trzeba być specjalistą(-ką) żeby pomagać. Czasem wystarczy pytanie o samopoczucie i otwartość na to, by słuchać bez oceniania. Sama rozmowa otwiera młodych i ośmiela ich do dzielenia się swoimi problemami. Młodzi potrzebują wiedzieć, że nie są w sytuacji bez wyjścia i że nie są w niej sami.
Często pierwszą osobą, która dowie się o kryzysie nie będzie dorosły, ale kolega czy koleżanka. Dlatego tak ważne jest edukowanie młodych, ale też budowanie w szkole relacji opartych o zaufanie. Tylko wtedy uczeń czy uczennica, którzy dowiedzieli się o sytuacji kryzysu w grupie rówieśniczej będą mieli odwagę sięgnąć po pomoc osoby dorosłej wiedząc, że nie jest to zdrada czy nadużycie.
No i w końcu, ważną rolę w szkole pełnią też specjaliści: psycholodzy i psycholożki czy pedagodzy i pedagożki szkolne. Warto zadbać o to, żeby były to osoby znane w społeczności szkolnej, żeby uczniowie i uczennice wiedzieli kim są i jakiego wsparcia mogą im udzielić. Często problemem jest anonimowość psychologa/psycholożki czy pedagoga/pedagożki, a wiele uczniów i uczennic kojarzy wizytę w ich gabinecie wyłącznie z karą lub reprymendą. Warto włączać specjalistów szkolnych w różne szkolne aktywności tak, aby stali się oni nie dodatkiem, ale nieodłączną częścią zespołu.
Bezpieczna przestrzeń
Jest też w wizycie w gabinecie psychologa czy psycholożki – szczególnie w małych społecznościach – coś wstydliwego. Według naszych ekspertek, rodzice w domach powielając taki sposób myślenia, sprawiają, że dzieciom trudno się potem spotkać z psychologiem w szkole.
Dlatego warto odczarować spotkanie ze specjalistą(-ką), a o sięganiu po jego pomoc mówić jako o czymś oczywistym, z czego można i należy korzystać bez poczucia skrępowania.
Cenne mogą okazać się warsztaty/spotkania z rodzicami. Warto opowiedzieć im, po co psycholog/psycholożka jest w szkole, w czym może pomóc. Pokój specjalisty(-ki) ma być bezpieczną przestrzenią. Dla wszystkich. Gdzie jest kawa, herbata i chusteczki, pluszak do przytulenia. Gdzie można pogadać, ale też się wypłakać. Gdzie można mieć również pewność, że wszystko o czym opowiadamy w tej przestrzeni zostanie.
Bądźmy partnerami
Relacje między psychologami czy pedagogami szkolnymi, a nauczycielami i nauczycielkami nie zawsze są idealne. A gdyby tak spojrzeć na psychologów czy pedagogów nie jako na ekspertów, a partnerów? Niech nie będą oni obcy ani dla uczniów i uczennic, ani dla nauczycieli i nauczycielek. Psycholog, pedagog i nauczyciel powinni tworzyć jeden front, współpracować i dawać ten sam komunikat uczniom i uczennicom. Tak jak pod względem prawnym, tak i w społeczności szkolnej, powinni być traktowani jako część zespołu.
Pandemia, i co dalej?
Pandemia odcisnęła swoje piętno na nas wszystkich. Inni wrócili do szkoły nauczyciele i nauczycielki, inni wrócili uczniowie i uczennice. Warto wyciągnąć wnioski i bardziej niż kiedykolwiek postawić na relacje, które pomogą nam mierzyć się kryzysami, ufać sobie i wspierać się w trudnych momentach. Szkoła powinna być miejscem, w którym taka wspólnota ma szansę się zbudować, a szkolni eksperci i ekspertki są jej nieodłączną częścią.
Tekst powstał na podstawie wypowiedzi ekspertek biorących udział w obradach okrągłego stołu wokół zdrowia psychicznego, zorganizowanego przez Fundację Szkoła z Klasą. W obradach udział wzięły:
Barbara Ostrowska – doktor psychologii, nauczycielka teorii wiedzy i psychologii, Międzynarodowe Liceum Ogólnokształcące Paderewski w Lublinie
Karolina Suchenko – psycholożka, pedagożka, Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę
Kamila Lenkiewicz – psycholożka, EZRA UKSW
Sylwia Kluczyńska – psycholożka, doktor nauk humanistycznych, Instytut Psychologii Stosowanej w Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie
Agnieszka Prodyus – pedagożka, logopedka, terapeutka pedagogiczna, olinofrenopedagożka, Niepubliczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna EGO
Redakcja tekstu:
Anna Nowacka i Marta Puciłowska