Budowanie zdalnego modelu edukacji to duże wyzwanie, szczególnie w czasach epidemii, gdy działamy w krótkim czasie, przy ograniczonych zasobach kompetencyjnych oraz finansowych. Ważne, byśmy nie ulegli pokusie przeniesienia szkoły do sieci w wymiarze 1:1, gdyż taki pomysł jest obarczony ryzykiem niepowodzenia. Warto natomiast działać tak, jak najlepiej potrafimy w kryzysowej sytuacji – budując współpracę i diagnozując zasoby, a następnie wykorzystując wspólny potencjał, pamiętając przy okazji, że problemy i błędy są częścią tego procesu, a monitorowanie sytuacji i odpowiadanie na wyzwania na bieżąco – to kluczowe aspekty takiej pracy. Pamiętajmy także, że model zdalny obejmuje działania pozacyfrowe, takie jak telefon, sms, wykorzystanie tradycyjnej poczty. Istotne, by naszych uczniów nie pozostawić samych w tak trudnej sytuacji.

Po pierwsze, relacje

Przed dyrektorem szkoły stanęło wiele nowych zadań regulowanych przez nowe rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej. Od komunikacji, poprzez koordynowanie współpracy nauczycieli z uczniami i rodzicami, realizację podstawy programowej, monitorowanie efektów kształcenia po ocenianie i zapewnienie każdemu uczniowi lub rodzicom możliwość konsultacji z nauczycielem. Działanie dyrektora w sytuacji kryzysowej i chęć sprostania zadaniom na pewno nie należą do łatwych. Rozporządzenie nie określa szczegółowo sposobu realizacji zadań, zatem kluczowe jest wypracowanie przestrzeni do współpracy grona pedagogicznego, a także uważność w definiowaniu możliwości i ewentualnych barier. Działaniom powinna przyświecać przede wszystkim troska o uczniów i nauczycieli, dbałość o kontakt i relacje, bez których nie ma dobrej edukacji.

O tym, co ważne na start nie tylko w czasach epidemii

Rzetelna diagnoza sytuacji uczniów i nauczycieli to warunek konieczny do realizacji zdalnego modelu kształcenia. Przyjrzenie się dostępności do Internetu, zbadanie poziomu kompetencji cyfrowych, zdefiniowanie możliwości i barier pomoże nam lepiej przejść przez przyśpieszony proces tworzenia nowego modelu pracy i współpracy. Warto zrobić inwentaryzację zasobów ludzkich – poszukać liderów, którzy wesprą nas i innych nie tylko w kontekście cyfrowym, ale również psychologicznym, organizacyjnym i ewaluacyjnym. Zróbmy także listę legalnych programów, narzędzi, sprzętu – będziemy wiedzieć, czym dysponujemy, a co w trybie pilnym musimy kupić lub pozyskać, by zadbać o naszą społeczność. Zadbajmy również o wsparcie kompetencji kadry – szkolenie online, spotkanie w małych grupach roboczych online – to dobre praktyki, które sprawdzają się w obecnej sytuacji.

Przestrzeń do współpracy

Tylko dzięki dobrej współpracy grona pedagogicznego możemy zapewnić jakość i celowość naszych działań, a także uniknąć chaosu i przeciążenia uczniów oraz nauczycieli. Do przykładów dobrej praktyki należą w tym względzie wspólne miniprojekty nauczycieli uczących w tej samej klasie i zajęcia w blokach interdysycyplinarnych. Istotne jest, by przynajmniej raz w tygodniu zaplanować spotkanie dyrektora lub wicedyrektora szkoły z nauczycielami – wsparcie, wysłuchanie potrzeb, przyjrzenie się procesom – to bardzo ważne aspekty pracy nie tylko w czasach zarazy.

Strategia na dziś

Jesteśmy w fazie szybkiego planowania i testowania, zatem pamiętajmy, że to strategia, która powinna podlegać monitorowaniu, czyli zbieraniu informacji zwrotnej od uczniów i rodziców, by w zasadzie również w bardzo krótkiej perspektywie wprowadzać ulepszenia. Jeśli widzimy, że coś nie działa, reagujmy, ulepszajmy!

Jak działać?

Celowość, dobry plan, elastyczność, jasne definiowanie wymagań i celów – to ważne wskazówki dla dyrektora i nauczycieli. Nie każdy uczeń może być obecny w realnym czasie na lekcji online, nie wszyscy mogą mieć odpowiednie warunki do pracy, nie każdy czuje się dobrze w sytuacji różnych napięć i niepokojów. Postawmy zatem na relację i umiar, wykorzystując te narzędzia, które mamy.

Czasem będzie to e-dziennik – do przesyłania zadań. Ważne, by nie był jedynym kanałem komunikacji – tracimy wówczas możliwość pozostawania w relacji, a edukacja sprowadza się do długiej listy poleceń.

Można wykorzystać webinar lub podcast, by nagrać lekcję – do odtworzenia w dowolnym czasie (Clickmeeting, Zoom, Free Audio Editor to przykładowe narzędzia do wykorzystania w tym aspekcie).

Warto zorganizować wideokonferencję przynajmniej raz w tygodniu (jeśli mamy taką możliwość), by porozmawiać z uczniami, posłuchać ich, wyjaśnić, co się dzieje, wesprzeć (pomocne narzędzia to Zoom, Teams, Webex, GoogleMeet). Istotne jest także wprowadzenie dyżuru dla uczniów i rodziców, w konkretnie określonym czasie, przy jednoczesnym wskazaniu kanałów komunikacji.

Wielu nauczycieli korzysta z messengerów i grup w mediach społecznościowych – to z pewnością nie jest optymalne rozwiązanie, ale lepiej takie niż żadne.

Niektórzy tworzą blogi lub wirtualne tablice z ze swoimi materiałami lub linkami do gotowych scenariuszy i lekcji z sieci (WordPress, Trello, Padlet – dają wiele możliwości działania w tym zakresie, a takie strony jak www.lekcjewsieci.pl czy www.otwartezasoby.pl dostarczają jakościowe treści).

Najbardziej optymalnym i systemowym rozwiązaniem jest tworzenie klas w chmurze, dzięki czemu w jednym miejscu gromadzimy materiały dla uczniów, możemy pozyskiwać i dawać informację zwrotną, a także prowadzić wideokonferencje (Office 365 oraz Google GSuite to przykładowe możliwości). Przy wsparciu eksperta, nawet w warunkach kryzysowych, takie rozwiązanie można wdrożyć w 3 dni.

Edukacja zdalna a rzeczywistość

Realizacja podstawy programowej – to ważny aspekt edukacyjnej pracy na odległość, jednak warto pamiętać, że edukacja to przede wszystkim relacja ucznia z nauczycielem (wspieranie w rozwoju), zatem troska o ten obszar powinna być naszym priorytetem.

Dobre praktyki w zakresie realizacji podstawy programowej w modelu zdalnym obejmują:

  1. przefiltrowanie treści – dostosowanie wymagań do sytuacji, w której znajdują się uczniowie, a także ich wieku i możliwości.
  2. tworzenie interdyscyplinarnych bloków zamiast pojedynczych lekcji – obejmuje współpracę nauczycieli kilku przedmiotów – na przykład humanistycznych, przyrodniczych, ścisłych, artystycznych, którzy zamiennie prowadzą zajęcia, wspólnie przygotowują zadania dla swoich uczniów.
  3. tworzenie miniprojektów indywidulanie przez nauczyciela lub we współpracy z innymi koleżankami i kolegami – zadania mogą opierać się między innymi na prowadzeniu obserwacji, lub notatek z lektur czy artykułów.
  4. przygotowanie zrównoważonego zestawu zadań nastawionych na rozwiązywanie problemów i rozwijanie kompetencji. Wykorzystajmy obecną sytuację, by odejść od modelu odtwarzania na rzecz rozwijania umiejętności.

Plan lekcji – tak, jak pisałam wcześniej, edukacja zdalna zakłada elastyczność w pracy – warto zatem wypracować ramy działania – czas – godzinę, do której przesyłamy zadania, model dyżurów dla uczniów, spotkań online. Nie ulegajmy pokusie przeniesienia planu lekcji w skali 1:1 do sieci. Doświadczenie wielu szkół pokazuje, że taki model jest wyczerpujący dla uczniów i nauczycieli.

Dokumentowanie pracy – szkoła może samodzielnie wypracować model dokumentowania swojej pracy, uwzględniając oczywiście współpracę z organem prowadzącym. Dobrą praktyką jest przygotowywanie zbiorczego – tygodniowego raportu przez nauczycieli, obejmującego krótki opis podejmowanych działań. Przydatne mogą być narzędzia online typu Forms (Office 365) lub ankieta Google.

Ocenianie – w obecnej sytuacji uzasadnione wydaje się być odejście od oceny sumatywnej na rzecz informacji zwrotnej, docenianie starań uczniów. Jest wiele szkół, które w porozumieniu z rodzicami, na czas zamknięcia placówek i realizacji zdalnego modelu kształcenia, postanowiły odstąpić od tradycyjnych ocen na rzecz wspomnianej informacji zwrotnej.

Monitorowanie działań i informacja zwrotna – wdrażanie modelu pracy zdalnej odbywa się w trybie przyśpieszonym, zatem trzeba poddawać go bieżącej ewaluacji i ulepszać. Dobrą praktyką jest ankieta skierowana do uczniów i rodziców, z przykładowymi pytaniami: „Co jest największym problemem w obecnym modelu pracy zdalnej?”, „Co szkoła może zrobić, by wesprzeć ucznia w edukacji zdalnej?”. Jej wyniki powinny posłużyć do dyskusji w gronie i podjęcia próby ulepszenia procesów. Warto podobną ankietę przeprowadzić w gronie pedagogicznym – zapytać o największe trudności w pracy, a także o potrzeby kadry w obszarze wsparcia i lepszej organizacji pracy.

Zdalny model pracy z nauczycielami

Jakość zdalnego modelu kształcenia zależy w dużej mierze od dobrej współpracy dyrektora szkoły z nauczycielami, co oznacza zarówno wspieranie grona, jak również otrzymanie wsparcia od nauczycieli. Dobre praktyki obejmują spotkanie online dyrektora z całym zespołem (lub zespołami) przynajmniej raz w tygodniu (istotne jest zaplanowanie agendy i czasu trwania), zminimalizowanie liczby przesyłanych e-maili, by uniknąć przeciążenia i chaosu informacyjnego, a także ograniczenie biurokracji do minimum i celowość zadań. Ważne, by dyrektor miał w sobie otwartość, by prosić o pomoc, wszak liczba nowych zadań jest duża!

Zdalna współpraca z rodzicami

O tym, jak ważna jest współpraca szkoły z rodzicami, wiemy wszyscy. Obecna, kryzysowa sytuacja, tym bardziej wymaga od dyrektora szkoły włączenia rady rodziców do współdziałania i zadbania o relację wychowawców z rodzicami dzieci. Warto zorganizować raz w tygodniu spotkanie online dyrektora szkoły z przedstawicielami rady rodziców, to oni pomogą nam w ulepszaniu naszego modelu pracy zdalnej – podpowiedzą, jak robić go lepiej, czego unikać. Mogą nas również wesprzeć w rozwiązywaniu problemów. Poza tym należy prowadzić otwartą politykę komunikowania i informowania wszystkich rodziców poprzez e-dziennik i stronę internetową szkoły, a także pomyśleć o wsparciu psychologa lub pedagoga, jeśli jesteśmy w stanie je zapewnić.

Krok po kroku, razem

Budowanie szkoły w chmurze w standardowej sytuacji zajmuje przynajmniej dwa lata (by wszystko działało optymalnie) – to moje doświadczenie dyrektorki publicznej szkoły w chmurze. To, co możemy dzisiaj zrobić, to dbać o relacje i współpracę, wykorzystać potencjał i możliwości swojego środowiska, szukać wsparcia, uczyć się od innych. Krok po kroku, tak, jak potrafimy najlepiej tworzyć zdalne kształcenie dla swoich uczniów. To już się dzieje. Przyjrzyjmy się zatem temu, co możemy ulepszyć.

 

Opracowanie: Oktawia Gorzeńska – ekspertka ds. innowacji, zmiany, przywództwa oraz cyfryzacji w edukacji. Absolwentka Leadership Academy for Poland. Wspiera nauczycieli, dyrektorów oraz samorządy w procesie tworzenia i wdrażania strategii edukacyjnej zmiany, w tym w obszarze cyfryzacji. Wieloletnia dyrektorka szkoły, twórczyni szkoły w chmurze oraz Flagowej Szkoły Microsoft. Autorka bloga Oktawia Gorzeńska edukacja rozwój zmiana.

 

Powyższy artykuł to podsumowanie webinaru Edukacja zdalna (nie tylko) w czasach zarazy. Wzięli w nim udział Oktawia Gorzeńska – ekspertka ds. innowacji, zmiany, przywództwa oraz cyfryzacji w edukacji oraz Dawid Łasiński – Pan Belfer – nauczyciel z Internetów – chemik pracujący w Zespole Szkół w Bolechowie. Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat edukacji zdalnej, obejrzyj nagranie z webinaru.