Jak AI zmienia oblicze edukacji i jakie stawia wyzwania przed nauczycielami i nauczycielkami? Jak zadbać o świadome wykorzystania technologii do nauki wśród młodych osób? O czym dyskutować podczas lekcji, aby nauczyć się mądrze i efektywnie korzystać ze sztucznej inteligencji w szkolnej codzienności?

Od robotów do wirtualnej rzeczywistości

Literatura i kino przez lata kształtowały nasze wyobrażenia o sztucznej inteligencji. Od książek Stanisława Lema po „Odyseję kosmiczną: 2001” fascynowaliśmy się wizją robotów zdolnych do samodzielnego myślenia. Jednak rzeczywistość przerosła wyobrażenia w zupełnie nieoczekiwany sposób – to nie humanoidalne roboty jak Sophia czy roboty Boston Dynamics stanowią dziś największe wyzwanie technologiczne.

Prawdziwa rewolucja dokonuje się w świecie wirtualnym. Podczas gdy robotyka wciąż zmaga się z podstawowymi wyzwaniami jak zgięcie dłoni i przeniesienie obiektu, modele językowe jak ChatGPT potrafią tworzyć zaawansowane eseje czy kod programistyczny.

I choć AI pomaga robotom wykonywać zadania szybciej i precyzyjniej, mówić, widzieć, a przede wszystkim interpretować dziejące się rzeczy oraz reagować na otoczenie w czasie rzeczywistym, to najbardziej spektakularne rzeczy nadal dzieją się w wąskich obszarach dziedzinowych, wśród specjalistów, np. w medycynie czy archeologii (chociażby projekt Babylonian Engine). Po drugiej, bliższej nam stronie, obok odkurzacza roomba jest raczej władza algorytmów, której trudno uniknąć: ukierunkowane reklamy, spersonalizowane propozycje rolek, playlist, graficznego i tekstowego contentu w mediach społecznościowych.

Sztuczna inteligencja w klasie - nowe wyzwania

Jak ta sytuacja wygląda dla nas, edukatorów i edukatorek? Jak odnajdują się w niej nasi uczniowie i uczennice? Wiemy, że scrollują, przejmują się swoją pozycją w świecie social mediów, często narażają swój wizerunek przez wystawienie osobistych materiałów na żer deepfakeów, trollingu, hejtu.

Świat edukacji doświadczył prawdziwego przełomu wraz z udostępnieniem ChatGPT w 2022 roku i kolejnych narzędzi AI jak Copilot czy Gemini. Od początkowej zabawy w testowanie odpowiedzi chatów na pytania z szerokiego zakresu (podaj przepis na owsiankę, napisz wiersz w stylu Byrona, jaka jest recepta na szczęście), przeszliśmy do podsumowywania obszernych tekstów, pisania tychże w odpowiedzi na wieloetapowe prompty, produkujemy filmy i obrazy.

Poznaliśmy pojęcia takie jak „halucynacje AI”, „agenci AI”, „promptowanie” i „generatywna AI”. Wytykając błędne lub bezsensowne odpowiedzi chatów AI i śledząc poprawność podawanych w konwersacji źródeł (często nieistniejących), musimy też w naszych środowiskach szkolnych i akademickich mierzyć się z problemem pisanych przez chat wypracowań i prac zaliczeniowych.

Dwie strony medalu

Paradoksalnie, podczas gdy piętnujemy uczniów za korzystanie z AI przy pracach zaliczeniowych, sami często wykorzystujemy te narzędzia do usprawnienia naszej pracy. Z pozycji edukatora i dorosłego często łatwiej nam zdyskredytować adepta danej nauki w kontekście użycia np. chatu do napisania pracy niż samego siebie za wygenerowanie slajdów na lekcję czy konferencję.

Jednocześnie wielu z nas dostrzega korzyści płynące z usprawnienia codziennej pracy i dostrzegają je także uczniowie i uczennice, których uczymy: tworzenie struktur do dużych tekstów, prezentacji na zadany temat, standardowych e-maili, szybkiej analizy problemu z podaną listą rozwiązań. Dodatkowo połączenie różnych aplikacji z narzędziami tłumaczeniowymi pozwala wejść na kolejny poziom efektywności. Rozwijają się kolejne narzędzia (jak polski Bielik), AI jest włączana w narzędziach powszechnie stosowanych także w edukacji (np. Canva). Jest tego dużo, więc część z nas bezustannie śledzi nowinki, a część trzyma się już sprawdzonych wcześniej metod i narzędzi z obszaru AI i edukacji.

W stronę świadomego wykorzystania technologii

A może podejść do tej sytuacji ucząco się dla obu stron? Zastanowienie się nad motywacją wspomożenia się AI przez ucznia i moją jako nauczyciela może doprowadzić nas do zaskakujących wniosków o zbieżności tejże motywacji: dążenia do efektywności, oszczędności czasu, czy chęci stworzenia czegoś bardziej atrakcyjnego i uporządkowanego.

Mając doświadczenie pedagogiczne i merytoryczne, a także rozwinięty aparat krytycznego myślenia, wejdźmy z tym zasobem w rozmowę z młodą osobą, żeby być może bezrefleksyjne i bezkrytyczne używanie przez nią narzędzi ukierunkować na świadome i etyczne korzystanie z najnowszych technologii.

Przyszłość edukacji z AI

Scenariusze przyszłości edukacji wskazują m.in. na zindywidualizowanie nauczania i uczenia się jako efektywnego i powszechnego za jakiś czas modelu. Być może więc o etyczności naszych działań w kontekście AI będziemy bardziej mogli rozmawiać w małej grupie, czy wręcz w dialogu uczeń-tutor.

Kluczowe obszary do dyskusji obejmują:

  • Wspólną ocenę źródeł podawanych w odpowiedziach (z jakiej strony, bazy pochodzą artykuły oznaczone jako „naukowe”?, kim są autorzy wymienieni w udzielonej odpowiedzi?)
  • Debatę nad wpływem AI na środowisko (wg jednych z badań ChatGPT zużywa do 17 000 razy więcej energii elektrycznej niż przeciętne amerykańskie gospodarstwo domowe, a do chłodzenia potrzebuje około jednej butelki wody na jedno zapytanie!)
  • Kreatywność a używanie ilustracji przez programy AI generujące materiały multimedialne vs prawa autorskie

To są zagadnienia, które już kształtują edukację obywatelską, politykę, ustalenia legislacyjne, podziały wewnątrz środowisk naukowych, artystycznych, oświatowych. Możemy się zgodzić, że tę tematykę można z powodzeniem poruszać na różnych zajęciach ze starszymi uczniami jako ważne i aktualne zagadnienia w dzisiejszym świecie.

Najważniejsze to pamiętać, że za każdą technologią – patrząc czy jako twórca, czy jako odbiorca – stoi człowiek. Decyzji o dobrym lub złym wykorzystaniu AI nie podejmuje za ciebie cyfrowa rzeczywistość, tylko ty sam. Młodzieży, wchodzącej w przyspieszonym trybie w dorosłość, warto pokazywać powiązanie świata technologii z cyfrowym obywatelstwem. Rolą nauczyciela jest zatem wsparcie uczniów i uczennic w dążeniu do świadomego i odpowiedzialnego korzystania z nowych technologii.

Przydatne materiały o AI dla nauczycieli i nauczycielek

Dla zainteresowanych pogłębieniem tematu etyki AI w edukacji polecamy:

Autorka: Klara Sielicka-Baryłka, koordynatorka programu Be Internet Awesome w Fundacji Szkoła z Klasą.