Młodym ludziom nie jest łatwo budować swój dobrostan – w szkole i poza nią. Spotykają się z wieloma trudnościami, których nie potrafią sami pokonać. Potrzebują mądrych dorosłych, stwarzających im warunki do budowania dobrostanu teraz i odporności na dłużej. Ale jak to zrobić, kiedy ich głos nie jest słyszalny, jak wynika z wielu raportów, obserwacji i rozmów z uczniami i uczennicami, a także z nauczycielami i nauczycielkami?

Wyzwania w budowaniu dobrostanu dzieci i młodzieży

Budowanie dobrostanu wśród młodzieży, zarówno w szkole, jak i poza nią, jest wyzwaniem. Młodzi ludzie często napotykają trudności, które trudno im pokonać samodzielnie. Raporty i rozmowy z uczniami, nauczycielami oraz nauczycielkami wskazują, że głos młodzieży jest często pomijany, co wpływa na ich samopoczucie i zdolność do partycypacji.

Z dokumentu Młodzi są zajechani, co z tym robimy? Wnioski z projektu jesteśmy młodzi. o co nam chodzi? jasno wynika, że młodzi ludzie czują się lekceważeni przez dorosłych i w wirze codziennych aktywności narzucanych im przez dorosłych nie mają siły, ani czasu na partycypację. Z kolei w raporcie Rozmawiaj z klasą. Zdrowie psychiczne uczniów i uczennic oczami nauczycieli i nauczycielek czytamy, że jedną z najczęstszych przyczyn problemów psychicznych uczniów i uczennic jest niskie poczucie własnej wartości (76% badanych podaje tę przyczynę). Potwierdzają to wyniki raportu Młode Głowy. Otwarcie o zdrowiu psychicznym, z których wynika, że znaczną część osób w młodym wieku cechuje niskie poczucie sprawczości oraz brak wiary w siebie: ponad 60% badanych w kłopotliwej sytuacji nie znajduje rozwiązań i nie wierzy w to, że będzie w stanie poradzić sobie z zadaniami związanymi ze stresem.

Szczególne wyzwania uczniów i uczennic z Ukrainy

Grupą szczególnie narażoną na trudności z zakresie dobrostanu są uczniowie i uczennice z Ukrainy, których w kwietniu 2024 w polskich szkołach było ponad 180 tys. Nadal zdecydowana większość z nich nie ma poczucia przynależności do społeczności, których są częścią, a jedynie 47% dzieci w wieku 8-17 uważa, że może otwarcie wyrażać swoje zdanie w szkole w Polsce.

Program Przestrzenie Dobrostanu

Fundacja Szkoła z Klasą, przy wsparciu Google.org, zorganizowała konkurs grantowy Przestrzenie Dobrostanu w ramach programu Razem w Klasie. Inicjatywa ta ma na celu przekształcenie przestrzeni szkolnych w miejsca wspierające dobrostan i odporność psychiczną dzieci i młodzieży Projekty realizowane są przez grupy składające się z nauczycieli i uczniów, z naciskiem na udział młodzieży z Ukrainy.

Partycypacja jest szczególnie ważna w okresie dojrzewania, gdyż dzięki przynależności do określonej zbiorowości i aktywnym w niej działaniu “jednostka tworzy fundament tożsamości społecznej, która związana jest z określeniem swojego miejsca w świecie (w tym także roli społecznej i obywatelskiej) oraz ukształtowania obrazu siebie na podstawie autoidentyfikacji krystalizowanych w wyniku kontaktu z jej poszczególnymi reprezentantami”. Dlatego projekty w ramach Przestrzeni Dobrostanu zakładają znaczącą partycypację dzieci i młodzieży, w tym z doświadczeniem uchodźstwa.

Korzyści z partycypacji uczniowskiej

Partycypacja to “branie udziału – w podejmowaniu decyzji lub w jakiś wspólnych działaniach i wydarzeniach, które nas dotyczą”. Przynosi ona wiele korzyści, do których należą:

  • zwiększenie poczucia sprawczości i kontroli,
  • motywowanie do zaangażowania,
  • wiara we własne kompetencje,
  • rozwijanie umiejętności rozwiązywania problemów,
  • wzmacnianie kompetencji współpracy i komunikacji,
  • dzięki partycypacji, młodzi ludzie budują swoją tożsamość społeczną i lepiej radzą sobie ze stresem.

Realizacja projektów w praktyce

Przede wszystkich działamy metodą design thinking. Zaczęliśmy więc od szkolenia dla nauczycieli i nauczycielek koordynujących projekty w szkołach o tym, jak korzystać z DT oraz jak zapewnić partycypację młodych. Następnie w szkołach powstały grupy projektowe – czasami złożone z chętnych uczniów z całej szkoły, w niektórych placówkach to konkretne klasy, a bywa też, że w projekt zaangażowani są przedstawiciele władz samorządu uczniowskiego. Ważne jest, aby przynajmniej ⅔ grupy stanowili uczniowie i uczennice z Ukrainy, dlatego czasami grupy projektowe składają się z dzieci w bardzo różnym wieku: od 2 do 8 klasy. To bywa wyzwaniem, ale stwarza też nowe możliwości, gdyż tak szeroki przekrój wiekowy daje szansę dostrzec potrzeby różnych dzieci i wykorzystać ich różnorodne talenty.

Grupa projektowa przede wszystkim poznaje założenia programu, a następnie spotyka się, aby określić potrzeby społeczności szkolnej. Z naszych doświadczeń wynika, że większość grup wykorzystała do tego celu ciastka – narzędzie otrzymane od Fundacji razem z kilkoma innymi materiałami edukacyjnymi przesłanymi do szkoły. Na bazie potrzeb sformułowane zostały konkretne cele, jakim mają służyć tworzone w szkołach przestrzenie. Powstają zatem strefy ciszy lub relaksu, w niektórych placówkach są to strefy integracji albo budowania relacji, czasami strefy międzykulturowe. Każdy zespół projektowy wziął udział w warsztatach z ekspertem Fundacji, podczas których – w zależności od potrzeb – zaplanował swoje działania, określił harmonogram pracy, poznał różne narzędzia projektowe albo budował relacje i pogłębiał współpracę. Koordynatorzy grup projektowych mogli również wziąć udział w webinarze na temat pracy w klasach wielokulturowych, a także w spotkaniu grupy wsparcia, kiedy to mieli możliwość podzielić się swoimi sukcesami oraz poszukać wsparcia w rozwiązaniu trudności.

Przykłady dobrostanowych przestrzeni

W wyniku projektu powstają różne strefy dobrostanu.


Strefy relaksu: mają dawać możliwość wyciszenia się, obniżenia poziomu stresu i ograniczenia bodźców, co przyda się wszystkim, a szczególnie dzieciom z indywidualnymi potrzebami edukacyjnymi. Zazwyczaj mają się tam znaleźć wygodne meble, urządzenia mierzące poziom hałasu, kokony oraz relaksujące dekoracje, w tym odpowiednie oświetlenie i rośliny.


Strefy integracyjne: przeznaczone są do budowania relacji. Zakupione będą kanapy, mobilne stoły, gry planszowe, klocki a także przybory do prac kreatywnych. Grupy projektowe wiedzą, że będą musiały stworzyć regulamin korzystania ze stref, a po ich udostępnieniu przeprowadzić ewaluację. W niektórych placówkach będzie potrzebny harmonogram uwzględniający, kiedy które klasy mogą tam wchodzić oraz dalsza współpraca z nauczycielami w sprawowaniu pieczy nad nowo powstałymi przestrzeniami.


Każda strefa jest dostosowana do specyficznych potrzeb danej szkoły, co zwiększa jej skuteczność w poprawie dobrostanu uczniów.

Efekty projektu Przestrzenie Dobrostanu

Eksperci odwiedzający szkoły podczas warsztatów wiele razy zobaczyli, jak budowane są relacje w grupach, a nauczyciele uczą się słyszeć głos uczniów. Każda placówka biorąca udział w projekcie jest na innym etapie, dlatego czasami partycypacja kwitnie, ale bywają też szkoły, które dopiero zaczynają swoja drogę budowania dobrostanu poprzez sprawczość dzieci i młodzieży, potrzebują więc dużego wsparcia. Ważne, że mają możliwość i chcą się uczyć. A co o projekcie sądzą uczniowie i uczennice? Jesteśmy dopiero w połowie działań, więc informacje zwrotne są niekompletne. Czasami podczas warsztatów dało się wyczuć niepewność: Czy możemy swobodnie mówić o naszych potrzebach? Czy to my podejmujemy decyzje? Innym razem od początku widać entuzjazm i wiarę w powodzenie. Nadzieją napawają słowa jednej z uczennic biorących udział w projekcie: „Czuję, że ten projekt otwiera nową erę naszej szkoły.”

My też czujemy, że projekt Przestrzenie Dobrostanu otwiera nową erę dla wielu szkół w Polsce. Trzymamy kciuki za 35 projektów. Po wakacjach dalszy ciąg prac, a potem uroczyste otwarcia stref i ewaluacja!

Przestrzenie Dobrostanu to projekt, który nie tylko poprawia szkolne przestrzenie, ale również wzmacnia dobrostan psychiczny młodzieży poprzez wspólną pracę i partycypację. Dzięki takim inicjatywom, szkoły stają się miejscem, gdzie każdy głos jest ważny, a młodzież uczy się, jak budować lepszą przyszłość dla siebie i swojej społeczności.

Konkurs grantowy Przestrzenie Dobrostanu finansowany jest przez Google.org za pośrednictwem Funduszu Polskich Organizacji Pozarządowych (POP FUND).

Autorka artykułu: Ewa Przybysz-Gardyza