W wielu szkołach nauczycielki i nauczyciele stają przed wyzwaniem stworzenia dzieciom z doświadczeniem uchodźstwa lub migracji bezpiecznych i rozwojowych warunków do nauki. Próbujemy włączyć gości i gościnie do naszych grup, aby stworzyć nam wszystkim szansę na zdobywanie kompetencji przyszłości.
Wyzwania w prowadzeniu wielokulturowej klasy
Jednak obecność nowych osób w klasie zmienia dynamikę grupy, a czasami pogłębia trudności, które pojawiły się w relacjach dużo wcześniej. Dzieci i młodzież z doświadczeniem traumy wojennej lub migracji mogą być lub wydawać się zdystansowane, niepewne, wyobcowane. Zdarza się, że przejawiają zachowania agresywne związane z trudnymi wspomnieniami lub barierą językową. Nie zawsze wiemy, co zrobić i jak się zachować, gdy w klasie zaczynają się konflikty na tle różnic kulturowych. Trudne relacje w szkole i brak systemu wsparcia są głównymi czynnikami obniżającymi motywację do nauki i rozwoju, ale też głównymi powodami wypalenia zawodowego wśród osób nauczycielskich. Nie mamy narzędzi, a czasami również wiedzy o skomplikowanych procesach psychologicznych, które są naszym udziałem.
Aby uczniowie i uczennice mogli cieszyć się dobrą atmosferą w szkole, wszystko musi się zacząć od nas – nauczycielek i nauczycieli. Chcemy mieć poczucie, że w chwilach zwątpienia nie jesteśmy same i sami. Zbyt często bowiem zostajemy bez pomocy mentalnej, a szkolenia, jakie nam się proponuje, czasami odbiegają od rzeczywistych potrzeb. Od pedagożek i pedagogów wymaga się szybkich interwencji, które zmniejszą napięcia w klasach i pomogą w integracji pomimo różnic i trudności. Nie będziemy jednak w stanie pomagać młodym, jeżeli nie zadbamy o swoje nauczycielskie zasoby.
Razem w Klasie – nieoceniona pomoc dla nauczycielek i nauczycieli
Program Razem w Klasie wspiera na wielu poziomach. Warsztaty i konsultacje z trenerami i trenerkami, ekspertami i ekspertami wzmacniają nasze kompetencje międzykulturowe. Dają poczucie, że w chwilach kryzysu ktoś doradzi, wesprze i zaproponuje narzędzia, które pomogą poradzić sobie z traumą lub konfliktem rówieśniczym w klasie. Aby różnorodność była wartością, potrzebujemy w polskiej szkole mądrego systemu wsparcia. Program Fundacji Szkoła z Klasą wypełnia w tym przypadku lukę. Wspiera w budowaniu wielokulturowych klas, dostarcza praktycznych narzędzi, wzmacnia nauczycielskie kompetencje. Po zgłoszeniu szkoła wybiera formę wsparcia – konsultacje indywidualne, szkolenia i warsztaty z doświadczonymi trenerkami i trenerami międzykulturowymi, a nawet grant pieniężny. Wszystko bezpłatnie, w dowolnej formule, w wybranym przez placówkę czasie.
Profesjonalne i gotowe do użycia narzędzia
Do szkoły przychodzi również pakiet materiałów do wykorzystania na zajęciach. W paczce znajduje się krótki przewodnik napisany przez psycholożki międzykulturowe – Dominikę Cieślikowską i Annę Kawalską, który zawiera całościową koncepcję działania w klasie wielokulturowej oraz ćwiczenia i aktywności integrujące grupę. W publikacji są opisane cztery filary (4W), na których opiera się dobrze funkcjonująca międzykulturowa szkoła: włączanie, widoczność, wzmacnianie i współpraca. Aktywności są proste, krótkie i zawierają kolorowe załączniki. Autorki ułożyły je chronologicznie: od etapu przed pojawieniem się nowej osoby w klasie, po integrację i budowanie wspólnoty. Proponowane ćwiczenia pomagają poznawać się wzajemnie, ćwiczyć umiejętności rozwiązywania problemów i budować dobre wzorce komunikacji pomiędzy uczniami i uczennicami.
Do niektórych ćwiczeń zostały dołączone wielkoformatowe plakaty – Kalendarz ścienny, Droga i Ciastek, które są dobrymi narzędziami wspierającymi i integrującymi grupę. Można zaproponować klasie wpisanie do kalendarza świąt obchodzonych w różnych krajach. Jedna z nauczycielek pozwala młodzieży świętować podwójnie, np. Dzień Chłopaka lub Dzień Nauczyciela w Ukrainie są obchodzone w innym terminie niż w Polsce. Klasa na tym skorzysta (będzie miała dwie okazje do oderwania się od szkolnej codzienności), a przy okazji pokażemy młodym różnorodność kultur i tradycji.
Oprócz przewodnika i plakatów dostajemy pięknie zilustrowane przez Martę Zabłocką (życie-na-kreskę) karty z kalamburami pt. Wspólny język. Zawierają one słowa w języku polskim i ukraińskim, a po drugiej stronie – kolorowe obrazki. Są trwałe, wykonane na dobrej jakości grubym papierze. Można z nich korzystać na wiele sposobów, zarówno na lekcjach przedmiotowych, jak i zajęciach specjalistycznych. Ostatnio miałam okazję wypróbować karty w swojej klasie. Ulubioną zabawą stało się wymyślanie dialogów do obrazka i rysowanie komiksów. Lubimy też grać w memory i przy okazji uczyć się nowych słówek. Ilustracje są atrakcyjne dla dzieci, wielokontekstowe i pomocne w rozmowach na temat emocji, przyjaźni lub współpracy. Wspólny język to wszechstronne narzędzie rozwijające inteligencję emocjonalną i umiejętności komunikacyjne. Moje zdanie podzielają inne nauczycielki, które pracują z kartami na swoich lekcjach. Na języku polskim i angielskim wykorzystują je do budowania wypowiedzi ustnych i pisemnych, powtarzania części mowy, ćwiczenia ortografii i układania ciągu wydarzeń. Na informatyce traktują je jako wsparcie podczas nauki programowania oraz zajęć graficznych. Na godzinach wychowawczych i zajęciach świetlicowych karty inspirują do rozmów o emocjach i akceptacji, zapewniają rozrywkę i integrują. Ponadto poszerzają słownictwo i zmniejszają barierę językową. Warto zrobić w klasie burzę mózgów i wspólnie wymyślić różne warianty gier, a potem wypróbować wszystkie propozycje grupy. Dzieci poczują sprawczość i chętniej zaangażują się w zabawy, a tym samym szybciej doświadczą bycia wspólnotą.
W pakiecie mamy również książkę Asy Internetu i Turniej (w wersji polskiej i ukraińskiej) napisaną przez osoby, które na co dzień zajmują się kreatywnością i edukacją włączającą – m.in. Przemysława Staronia i Martę Florkiewicz-Borkowską. Każde opowiadanie jest wstępem do ciekawych zajęć na temat takich wartości jak odwaga, życzliwość, uważność, siła i bezpieczeństwo. W książce znajdziemy pytania do refleksji oraz angażujące zadania do pracy w grupie. Jest to kolejne narzędzie pomocne w pracy nauczycielskiej, zawierające gotowe pomysły do szybkiego wdrożenia podczas integrowania grupy. Nauczycielki chwalą sobie dwujęzyczność tej publikacji. Dzięki temu mogą zmniejszyć barierę komunikacyjną i zaangażować dzieci do twórczej pracy w grupie międzykulturowej. Dużą wartością są tematy poruszane w książce. Opowieści będą nam służyć nie tylko podczas lekcji wychowawczych. Mogą być również wstępem do dłuższych procesów grupowych oraz całych projektów edukacyjnych opartych na wartościach i budowaniu relacji. W książce znajdziemy bowiem podrozdziały A gdyby tak zrobić coś dla innych? – gotowe inspiracje do działań projektowych. Widzę w tym duży potencjał rozwijania kompetencji społeczno-obywatelskich, które stanowią fundament funkcjonowania we współczesnym, wielokulturowym świecie.
Wiele nauczycielek i nauczycieli, którzy zgłosili się do programu Razem w Klasie, miało okazję korzystać z dostarczonych materiałów na różnych przedmiotach. Część szkół wdraża już w swojej codziennej pracy koncepcję 4W zawartą w przewodniku i używa ilustrowanych kart. Kadra zauważa, że praca z materiałami pozwala budować przyjazne relacje w klasie, uczy współpracy, otwiera na dyskusję o różnicach. Niektóre osoby widzą znaczną poprawę w zakresie funkcjonowania grup wielokulturowych i będą kontynuować działania zaproponowane przez Fundację Szkoła z Klasą. Jakość materiałów również jest doceniana przez grono pedagogiczne. Największym zainteresowaniem w szkołach cieszą się karty z kalamburami jako uniwersalne, wszechstronne i atrakcyjne dla dzieci i młodzieży narzędzie. Już od pierwszych zajęć w nowej klasie osoby z Ukrainy mogły się w pełni zaangażować, pobawić i pośmiać z kolegami i koleżankami z klasy. Widząc dziecięcą radość, uświadamiamy sobie sens podejmowanych działań. Wzmacniamy grupę, która uczy się od siebie otwartości, komunikacji i wrażliwości. Czy nie o to nam wszystkim chodzi?
Pierwszy krok w kierunku otwartości
Nauczyciele i nauczycielki dostrzegają wiele korzyści z udziału w programie. Cieszą się, że dzieciaki żywo reagują na proponowane aktywności, chętniej poznają kolegów i koleżanki z Ukrainy, są bardziej uważne na siebie, a na lekcjach widać więcej uśmiechu i wzajemnej życzliwości. Integracja bez stresu – takim hasłem podsumowała program Razem w Klasie jedna z nauczycielek.
Pamiętajmy, że nasz udział to dopiero początek myślenia w kategoriach wspólnoty, relacji, akceptacji i wrażliwości. Mam nadzieję, że ten program zmieni postrzeganie osób uchodźczych i migranckich w wielu szkołach. Pomoże wdrażać systemy wsparcia, które wzmocnią wszystkie osoby w społeczności i będą zachęcać do refleksji nad budowaniem kompetencji XXI wieku.
Autorka: Kinga Boruń – trenerka Fundacji Szkoła z Klasą, nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej w Szkole Podstawowej nr 376 im. Bohaterów Westerplatte w Warszawie.