Bariera językowa w kontekście edukacji stanowi istotny problem, który utrudnia procesy nauki, współpracy oraz integracji w wielokulturowych środowiskach szkolnych. Jest ona często wymieniana w publikacjach eksperckich oraz w rozmowach z kadrą pedagogiczną jako jeden z kluczowych czynników uniemożliwiających skuteczną komunikację i funkcjonowanie w grupach, gdzie obecne są osoby o różnym pochodzeniu narodowym czy kulturowym.

Bariera językowa - co to takiego?

Zgodnie z definicją, bariera językowa to „trudności w porozumiewaniu się związane z nieznajomością obcego języka”. W istocie, pod pojęciem bariery językowej kryją się dwa różne czynniki.

Po pierwsze, faktyczny brak wspólnego języka komunikacji, który stanowi nieodłączną cechę kontaktu międzykulturowego. Nawet w przypadku braku bezpośredniego kontaktu międzykulturowego, zwykle łatwo przewidzieć trudności w porozumiewaniu się, gdy nie ma wspólnego języka komunikacji. Niemożność porozumiewania się może prowadzić do wyzwań w wymianie myśli, wrażeń i odczuć. Istnieją różne strategie radzenia sobie z tą barierą, takie jak użycie piktogramów, słowników, tłumaczy czy nauka języków obcych, jednak nauka drugiego języka wymaga czasu i zaangażowania.

Po drugie, istnieją także kwestie psychologiczne, takie jak niechęć do nawiązywania kontaktu czy obawy przed porozumiewaniem się z osobą mówiącą innym językiem. Przełamanie tych barier może wymagać pracy nad psychologicznymi przeszkodami utrudniającymi kontakt, co może przyczynić się do udrożnienia komunikacji nawet przed osiągnięciem pełnej kompetencji językowej.

Jak przezwyciężyć barierę językową w szkole?

Przezwyciężenie bariery językowej jest szczególnie ważne dla uczniów i uczennic, którzy muszą nauczyć się języka edukacji szkolnej, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach. Jednocześnie personel szkolny może podejmować różne działania, aby zbudować sprzyjający klimat nauki i integracji, co przyczyni się do modelowania pozytywnego nastawienia do kontaktu i wzmacniania chęci wymiany doświadczeń oraz budowania relacji. Warto, by personel szkolny podejmował działania tworzące sprzyjający klimat nauki i integracji, co przyczyni się do modelowania pozytywnego nastawienia do kontaktu i wzmocni chęci wymiany doświadczeń oraz budowania relacji.

Dobre praktyki w komunikacji w klasie wielokulturowej

Aby zadbać o skuteczną komunikację i ułatwić zrozumienie treści przedmiotowych w kontekście barier językowych, istotne jest stosowanie różnorodnych strategii. 

👉 Jedną z nich jest upraszczanie języka poprzez wyeliminowanie skomplikowanych zwrotów i przekazywanie instrukcji do zadań w sposób prosty i klarowny. Dodatkowo, warto stosować jednocześnie formę mówioną i pisemną przy tłumaczeniu bardziej skomplikowanych zagadnień, co może ułatwić zrozumienie dla uczniów o różnym stopniu zaawansowania językowego.

👉 Kolejną skuteczną praktyką jest podkreślanie i graficzne wyróżnianie najważniejszych informacji w tekście. Wykorzystanie obrazów, zdjęć oraz symboli graficznych zamiast samego tekstu może być szczególnie pomocne dla uczniów z ograniczoną znajomością języka. Dodatkowo, stosowanie słowniczka kluczowych pojęć i poleceń, przygotowanego wspólnie z klasą, może ułatwić przyswajanie nowego słownictwa.

👉 Ważne jest również wprowadzanie i przypominanie nowych oraz najważniejszych pojęć przed prezentacją tematu, co pozwoli uczniom lepiej zrozumieć materiał. Zachęcanie uczniów do tworzenia notatek na różne sposoby, takie jak mapa myśli, tabela, wypowiedź pisemna czy rysunek, umożliwia im lepsze przyswojenie materiału oraz aktywne uczestnictwo w lekcji.

👉 Kluczowym elementem jest także słuchanie subiektywnych refleksji i odczuć uczniów na temat omawianego zagadnienia, co może przyczynić się do lepszego zrozumienia ich potrzeb i wyzwań związanych z barierą językową. 

👉 Wreszcie, dawanie uczniom możliwości wypowiedzi w dowolny sposób i w dowolnym języku, zarówno ustnie, pisemnie, jak i graficznie czy mimicznie, jest kluczowe dla budowania otwartego i wszechstronnego środowiska edukacyjnego, sprzyjającego integracji i aktywnemu udziałowi uczniów.

Bariera językowa w środowisku  wielokulturowym to nie lada wyzwanie, zarówno dla uczniów i uczennic, jak i  kadry nauczycielskiej. Mamy nadzieję, że tych kilka wskazówek pomoże Wam w procesie budowania  komunikacji i wzmacniania integracji w  Waszych klasach, w których uczą się dzieci i młodzież z doświadczeniem migracji i uchodźstwa.

Artykuł powstał na podstawie tekstu Dominiki Cieślikowskiej, w ramach cyklu artykułów promujących publikację Razem w Klasie 2, stworzoną w programie Razem w Klasie realizowanego przez Fundację Szkoła z Klasą oraz Plan International.