Sztuczna inteligencja w edukacji zmienia sposób, w jaki uczymy siebie i innych. Na rynku edukacyjnym dostępne są narzędzia oparte na AI, które wspierają zarówno nauczycieli, jak i uczniów – od generowania materiałów dydaktycznych po ocenę prac. Choć AI w szkole otwiera wiele nowych możliwości, budzi również pytania o etykę, rzetelność i wpływ na proces nauczania. Jak wykorzystać potencjał sztucznej inteligencji, jednocześnie unikając zagrożeń, jakie niesie nieodpowiedzialne jej stosowanie? Warto się temu przyjrzeć.

Sztuczna inteligencja - moc możliwości dla nauczycieli

Sztuczna inteligencja już teraz rewolucjonizuje edukację, oferując nauczycielom szeroką gamę narzędzi. Aplikacje, takie jak ChatGPT, Copilot, Claude, Genial.ly, Canva, Fetchy czy Kahoot!, pozwalają błyskawicznie opracować atrakcyjne materiały edukacyjne niemal na każdy temat. Często za pomocą zaledwie kilku kliknięć możemy wygenerować scenariusze lekcji, sprawdziany, karty pracy lub interaktywne ćwiczenia. Co istotne, AI pozwala nam również dostosować materiały do potrzeb uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, a nawet zaplanować dla nich osobne aktywności. Nowością są aplikacje, które generują za nas prezentacje.

Istnieją już platformy (np. Simplified), które w kilka sekund potrafią stworzyć slajdy na dowolny temat. Na popularności zyskują też aplikacje (np. Examica), które nie tylko opracowują za nas testy, ale również umożliwiają ich sprawdzenie po zeskanowaniu odpowiedzi. Co więcej, coraz więcej chatów umożliwia załączenie zdjęć prac uczniów – również wypracowań – i generuje ich ocenę. Jeśli napiszemy szczegółową instrukcję; dokładnie wyjaśnimy, pod jakim kątem chat ma sprawdzić zadanie, na co ma zwrócić uwagę, możemy po kilku sekundach otrzymać skomentowaną pracę. 

AI w edukacji - zagrożenia

Choć możliwości narzędzi AI są niemal nieograniczone, z ich wykorzystywaniem wiąże się szereg wątpliwości i wyzwań etycznych. Nasuwa się na przykład pytanie, czy korzystanie z automatycznych systemów oceniania w przypadku twórczych prac uczennic i uczniów, zwłaszcza wypracowań czy esejów itp., nie prowadzi do deprofesjonalizacji zawodu? Czy model językowy jest w stanie zastąpić ocenę nauczyciela, który przecież zna i rozumie indywidualną sytuację ucznia? Czy to w porządku, żeby ocenę wypracowania napisanego przez dziecko samodzielnie, jego własnym językiem i stylem powierzyć chatbotowi? A jeśli tak, na jakich zasadach?

Warto pamiętać, że narzędzia AI mogą stwarzać pozory obiektywizmu, tymczasem często powielają utarte schematy lub pomijają subtelności, które dostrzega doświadczony pedagog. AI opiera swoje oceny na treściach, które zostały użyte do jej trenowania, co może prowadzić do ignorowania specyficznych dla danego kraju czy języka niuansów. Dla przykładu, prace, w których pojawiają się metafory czy frazeologizmy charakterystyczne dla języka polskiego, a także gra słów czy ironia, mogą spotkać się z błędnymi sugestiami poprawy, jeśli AI nie „rozumie” ich znaczenia. Sztuczna inteligencja może też niewłaściwie ocenić pracę dziecka, które dopiero zaczyna naukę języka polskiego i stosuje uproszczone zdania, mimo że robi to celowo. Może też nie docenić historii stojącej za tekstem czy emocjonalnego zaangażowania piszącego. Z pewnością warto wykorzystywać sztuczną inteligencję, by wspierała nas w ocenianiu, jednak nie powinna ona całkowicie zastępować ludzkiego doświadczenia, kreatywności i wrażliwości.

W przypadku materiałów edukacyjnych generowanych przez AI nasuwają się z kolei pytania o autorstwo i rzetelność. Czy nauczycielka, która przygotowuje zajęcia, opierając się na treściach stworzonych przez algorytmy, może uznać je za swoje dzieło? Co więcej, brak standardów dotyczących oznaczania autorstwa może prowadzić do niejasności – np. w przypadku błędów w treści, odpowiedzialność może spaść na nauczyciela, nawet jeśli nie miał wpływu na generowanie tych materiałów. Dlatego ważne jest, abyśmy świadomie weryfikowali treści tworzone przez AI i jasno określali, w jaki sposób wykorzystujemy je w procesie dydaktycznym. Na przykład materiały stworzone w programach typu Simplified mogą stanowić wartościową pomoc, ale warto oznaczać ich pochodzenie, by uczniowie wiedzieli, skąd pochodzą treści. Taka praktyka wspiera rozwój krytycznego myślenia i kształtuje świadome korzystanie z technologii.

Edukacja szyta na miarę - wykorzystywanie AI przez uczniów

Również uczennice i uczniowie mogą czerpać wiele korzyści z narzędzi AI. Powstaje coraz więcej platform, które pozwalają dostosować proces nauki do potrzeb danej osoby: do jej poziomu wiedzy, indywidualnego stylu uczenia się czy tempa przyswajania informacji. Wiele serwisów (np. Albert, Course Hero, Socrat, Cognii) oferuje uczącym pomoc wirtualnych asystentów czy wirtualnych korepetytorów, a także diagnozuje luki w wiedzy, analizuje rodzaje popełnianych błędów oraz podaje dane o postępach. Atrakcyjne treści, szybkie udzielanie odpowiedzi nawet na wstydliwe pytania sprawiają, że uczennice i uczniowie chętniej angażują się w naukę i są bardziej zmotywowani. Generatywne narzędzia AI ułatwiają też młodzieży odrabianie zadań domowych, pisanie tekstów (chatboty mogą pomagać np. w ustrukturyzowaniu myśli, sprawdzać błędy ortograficzne), naukę języków, tworzenie filmików czy prezentacji, itp. Wykorzystując je, uczniowie mogą też rozwijać swoje kompetencje cyfrowe tak ważne we współczesnym świecie. 

Druga strona medalu

Poleganie na generatywnych systemach, takich jak ChatGPT, Copilot, DALL-E, Udio czy innych, może (choć oczywiście nie musi) prowadzić do rezygnacji uczennic i uczniów z własnego wysiłku intelektualnego na rzecz gotowych rozwiązań. W konsekwencji może to osłabiać kreatywność, zdolność samodzielnego rozwiązywania problemów oraz ograniczać proces głębokiego myślenia. Nie chodzi przecież o to, aby młodzi ludzie oddawali nam do sprawdzenia wypracowania napisane przez modele językowe czy zadania rozwiązane przez chatboty, lecz o to, by potrafili je samodzielnie przygotować. Jakie korzyści edukacyjne mogą odnieść uczniowie i uczennice, którzy skopiowali prace wygenerowane przez narzędzia AI, a następnie otrzymali od nauczyciela komentarz również stworzony przez AI? Nie możemy przecież wykluczyć, że takie sytuacje się zdarzają…

Istnieje jeszcze inne ryzyko. Narzędzia AI, choć zaawansowane, mogą generować informacje niepełne, zawierające błędy lub powielające istniejące uprzedzenia. Jeśli uczniowie ich nie zweryfikują, nie mogą mieć pewności, że otrzymali rzetelne, wiarygodne wiadomości. 

AI a edukacja - jak znaleźć złoty środek?

Wprowadzenie AI do edukacji wiąże się z wieloma korzyściami. Automatyzacja ocen może odciążyć nauczycieli od rutynowych zadań, pozwalając im skupić się na bardziej kreatywnych aspektach pracy. Dzięki analizie postępów uczniów AI daje możliwość lepszego dostosowania materiałów do ich potrzeb. Jednak, aby wykorzystać te zalety w pełni, konieczne jest krytyczne podejście i świadome korzystanie z dostępnych narzędzi.
Rolą szkoły jest pokazywanie młodym ludziom, jak optymalnie i z korzyścią dla siebie korzystać z rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji, ale jednocześnie uświadamianie potencjalnych zagrożeń wynikających z ich bezkrytycznego używania. Ważne, by uczennice i uczniowie potrafili wykorzystać sztuczną inteligencję do własnego rozwoju, a jednocześnie rozumieli wartość samodzielnego myślenia i krytycznego podejścia do treści generowanych przez AI.

Przyszłość edukacji cyfrowej zależy od tego, jak świadomie wykorzystamy potencjał sztucznej inteligencji – nie tylko jako narzędzia, ale jako bodźca do rozwoju zarówno uczniów, jak i nauczycieli.

Materiały dla nauczycieli i nauczycielek dotyczące sztucznej inteligencji

Nauczycielkom i nauczycielom, którzy szukają pomysłów na lekcje dotyczące sztucznej inteligencji, polecamy podręcznik stworzony w ramach programu Asy Internetu „Postaw na cyfrowe obywatelstwo. Scenariusze zajęć o cyfrowym obywatelstwie i bezpieczeństwie dla szkół ponadpodstawowych ”. 

Zachęcamy także do zapoznania się z publikacją „Sztuczna inteligencja. Prawdziwe zmiany w edukacji?”, na temat szans i zagrożeń, które niesie ze sobą obecność AI w każdym obszarze życia. Autorzy prezentują różnorodne wyniki badań, mówiące o społecznym odbiorze AI, dzielą się ekspertyzami oraz określają rolę edukacji, szkół i podejścia badawczego w tym temacie. Materiał stanowi uzupełnienie programu Asy Internetu.

Autorka: Aleksandra Sulmicka, koordynatorka programu Asy Internetu w Fundacji Szkoła z Klasą.