Rozpoczynający się rok szkolny, ze względu na pandemię, budzi wiele pytań. W związku z tym, postanowiliśmy zapytać nauczycielek, a zarazem naszych ekspertek, jak przygotowują się do tego wyjątkowego roku szkolnego. Anna Wójcik-Jachowicz i Barbara Ostrowska zebrały poniżej pomysły lub pytania, które warto sobie zadać, organizując swoją pracę. I to niezależnie od tego, czy myślisz o pracy własnej, wychowawcy, zajęciach lekcyjnych czy pozalekcyjnych – każdy znajdzie tu coś dla siebie. Zapraszamy do lektury.

ORGANIZACJA PRACY WŁASNEJ

Z pewnością szereg zasad i wytycznych opracowany został już przez dyrektora, to zalecenia dotyczące działania szkoły jako społeczności, teraz jednak przychodzi czas na przełożenie wytycznych na konkretne codzienne czynności nauczyciela. W nadchodzących miesiącach z pewnością nieraz zdarzy nam się pracować hybrydowo – uczniowie będą na kwarantannie, będą przeziębieni, będziemy mieć uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, którzy zostaną w domu – warto więc zastanowić się, jak przygotować się do tego rodzaju pracy.

Rozwój zawodowy

Już na samym początku roku warto zastanowić się nad swoim rozwojem zawodowym – w obliczu sytuacji, w której obecnie znajdujemy się – pomyślcie, czego potrzebujecie, aby jeszcze efektywniej i lepiej pracowało Wam się z uczniami zarówno online jak i offline. Mówcie o trudnościach i wątpliwościach. Pomyślcie, jakimi zasobami dysponujemy w szkole, kto z nauczycieli sprawnie posługuje się technologią i mógłby pomóc nam zgłębić jej tajniki. Bardzo często w czasie wewnętrznych szkoleń udaje się wypracować rozwiązania najlepsze, bo dopasowane do konkretnej – Waszej szkoły. A jeśli decydujemy się na szkolenia zewnętrzne, to gdzie ich szukać? Skorzystajcie z szerokiej oferty szkoleń oferowanych w sieci albo z oferty ośrodków doskonalenia – dedykowanych konkretnym przedmiotom. Wiosną tego roku powstało mnóstwo materiałów, tutoriali i szkoleń dotyczących różnych narzędzi IT – warto ich poszukać na blogach edukacyjnych (np. Edunews.pl czy Superbelfrzy.pl), youtube czy Facebooku, wiele z nich udostępnionych zostało bezpłatnie, niektóre inicjatywy są ciągle kontynuowane (jak np. bezpłatne webinary na stronie Fb Edumiesiąc). Warto też pomyśleć, jak oddolnie zorganizować komunikację i samokształcenie nauczycieli w naszej szkole. Jak będziecie dzielić się wiedzą, którą pozyskacie? Czy macie przestrzeń do współpracy i wymiany wiedzy, nie tylko o uczniach, ale również o narzędziach i metodach pracy w środowisku online i hybrydowym?

Narzędzia, metody, sposoby pracy

Dla wielu nauczycieli czas pracy zdalnej to okres intensywnej nauki – poznawania, oswajania, testowania nowych narzędzi. Jeśli określone narzędzia, metody, sposoby pracy okazały się użyteczne i skuteczne bardziej niż inne – porozmawiajcie o tym, znajdźcie chwilę na to, aby podzielić się doświadczeniem, spostrzeżeniami. Może niektóre narzędzia okazały się bardziej odpowiednie w pracy na przedmiotach humanistycznych, może okazały się zbyt trudne dla danej klasy – albo wręcz przeciwnie – właśnie dobrze się sprawdziły. Oceńcie narzędzia pod kątem celu, jakiemu mają służyć. Sama ilość narzędzi i to, czy są “ostatnim krzykiem mody”, nie decyduje o ich przydatności. Mniej narzędzi zastosowanych w czasie lekcji nie oznacza, że lekcja będzie gorzej przygotowana i przeprowadzona. Wybierajcie świadomie – dobierzcie narzędzia do własnych potrzeb, wykorzystajcie te funkcjonalności, które są potrzebne w czasie Waszych lekcji. Testujcie “na sobie” – w zespole nauczycieli można wykorzystać narzędzie, wejść w profil ucznia, zobaczyć, co możecie zrobić, czego brakuje, z czym nie możecie sobie poradzić. Testujcie je również razem z uczniami już teraz, podczas lekcji stacjonarnych – jeśli będziecie musieli nagle przejść w tryb online lub mieszany, uczniowie będą już znali te narzędzia. Pamiętajcie też, że to tylko narzędzia – najważniejsza zaś jest metodyka pracy i celowość ich wykorzystania.

Może rozwiązaniem będzie jednak wybranie w drodze dyskusji narzędzi, które będą wspólne dla wszystkich w szkole. Spiszcie wtedy zasady korzystania z narzędzi i rozwiązań technologicznych. Mogą się pojawić obawy przed stosowaniem narzędzi TIK – zbierzcie te obawy – szukajcie rozwiązania, dzielcie się doświadczeniem – KAŻDYM.  

Czas spędzony w szkole jest okazją do uczenia się korzystania z narzędzi – odpowiedzialnego używania sprzętu (np. telefonu) – przedyskutujcie ponownie zasady, jakie obowiązywały w szkole – czy na pewno zakaz używania telefonów, czy przesyłania prac nauczycielowi w formie elektronicznej przynosi korzyści edukacyjne? 

W czasie zdalnego nauczania wypróbowaliśmy z uczniami wiele rozwiązań potrzebnych do gromadzenia, porządkowania, udostępniania treści – może któreś z tych rozwiązań okaże się odpowiednie dla zespołów nauczycieli. Jeśli mamy bardzo ściśle ograniczyć kontakty między uczniami – klasy prawdopodobnie nie będą przemieszczać się między pracowniami – przyda się rozwiązanie, które pozwoli w każdej sali mieć dostęp do swoich zasobów, bez obaw, że zapomnimy pendrive`a. Rozważcie korzystanie z którejś z dostępnych platform (jak Google Classroom, Microsoft Teams czy choćby inne rozwiązania chmurowe, jak Dropbox).  

Moja sala i narzędzia

Przeprowadźcie typową lekcję “w wyobraźni”: co zwykle robię, czego używam, jakimi metodami pracuję… 

  • Rozdaję uczniom materiały – zaplanuję ich wydrukowanie z kilkudniowym wyprzedzeniem? Przygotuję w torbie/ na biurku płyn do dezynfekcji, żeby móc zdezynfekować dłonie przed każdym zetknięciem z kartami rozdawanymi uczniom?
  • Piszemy po tablicy – czy będziesz dezynfekować pisaki, poprosisz o zakupienie własnych? 
  • Zbieram prace uczniów – czy będą leżały w sali kilka dni? Może uczniowie prześlą je w wersji elektronicznej, może rozwiążą, korzystając z telefonu?
  • Korzystam z materiałów, które można wielokrotnie używać – może zalaminowanie pozwoli na ich dezynfekowanie?
  • Chcę, żeby uczniowie czytali – może książki wzorem miejskich bibliotek będą miały “kwarantannę” w kartonach opisanych datami?
  • Używam patyczków do losowania – może wykorzystać narzędzia TIK pomagające losowo dobierać grupy?
  • Uczniowie będą zdejmowali maseczki – gdzie je odłożą? Gdzie wyrzucą jednorazowe rękawiczki? 
  • Mają pracować w grupach? Wykonać wspólną pracę? – może każde wykona element pracy (np. na pociętych częściach plakatu) i złożycie całość?
  • Uczniowie przebierają się na WF – gdzie? Gdzie zostawią rzeczy? 
  • Uczniowie chcą dzielić się swoimi pasjami, talentami? Jaką przestrzeń w szkole lub wirtualnie dla nich zorganizujecie? Może to czas na założenie/ odświeżenie bloga szkolnego? Mogą wtedy pisać, nagrywać, fotografować…

ORGANIZACJA PRACY NA LEKCJI

Maslow przed Bloomem

Uczniowie wracają po długiej przerwie – i nie była to pełna relaksu przerwa wakacyjna – nie zakładajcie niczego. W wielu sytuacjach trzeba ich będzie poznawać na nowo: przychodzą z różnymi doświadczeniami – może nie ma już starych paczek, być może niektórzy bardzo się rozwinęli, ponieważ mogli pracować indywidualnie, inni wręcz przeciwnie – zagubili się podczas zdalnego nauczania i wrócą zaniepokojeni sytuacją, z zaległościami, w kiepskiej formie psychicznej. Jak poznać uczniów na nowo? Co odeszło, a co się pojawiło: jakie zainteresowania, jakie aktywności, jakie doświadczenie i potrzeby?

Rozważcie takie działania na lekcji, aby móc ich obserwować, aby jedynym celem lekcji nie była realizacja podstawy programowej. Może warto wrócić do lekcji o emocjach? Wielu z nas zaczyna pracę z uczniami, którzy dołączyli do szkoły lub rozpoczynają w niej naukę. Jak zadbacie o to, aby poznać nowych uczniów?

Ważne może okazać się ponowne spojrzenie na motywację: rozważcie, jakie aktywności proponować uczniom, na ile zwiększyć ich autonomię w doborze narzędzi i form, może zaproponować wybór grup, w jakich sami chcą pracować. Pomyślcie o indywidualizacji pracy tak, abyście mogli więcej czasu poświęcić tym uczniom, którzy potrzebują Waszej pomocy, a Ci, którym pasuje samodzielne uczenie się mogli w tym czasie pracować na dodatkowym czy bardziej ambitnym materiale. Zastanówcie się również czy możecie zorganizować uczenie się jednych uczniów od drugich. Zdalne nauczanie pokazało, że możliwości realizacji celów edukacyjnych jest wiele. 

Stwórzcie przestrzeń do dzielenia się doświadczeniami i “wygadania się”, zwłaszcza na temat trudności – jeśli zostaniemy zmuszeni do pracy zdalnej  – uczniowie będą potrzebowali umiejętności określania swoich potrzeb, trudności – żeby móc szukać rozwiązań. Dzielenie się trudnościami związanymi z PROCESEM – jest też okazją do pokazania, że ja – nauczyciel też mam kłopot, że mierzymy się z nową sytuacją wspólnie. 

Rola nauczyciela

Zdalne nauczanie pokazało, jak ważne jest kształcenie kompetencji kluczowych – to nie puste hasła – rozważcie, które z metod, jakie stosowaliście do tej pory, można by zamienić na takie, które wzmocnią samodzielność i sprawczość uczniów, umiejętność określania i rozwiązywania problemów, krytyczne myślenie, umiejętność podejmowania decyzji czy samoregulacji (pracy z emocjami). Rolą nauczyciela zawsze będzie moderowanie, wspieranie, organizacja procesu, ale już nie wykładanie i jednostronna transmisja wiedzy.

Pomyślcie, jak zaplanować konkretne cele do realizacji na lekcji tak, żeby w łatwy sposób przekazać je uczniom nieobecnym (albo ich rodzicom) – bo tacy z pewnością się pojawią. Jak realizować podstawę programową? Doświadczenie podpowiada, że dla jednych uczniów trzeba będzie zaplanować pracę w oparciu o priorytety (warto pod tym kątem przyjrzeć podstawę), bo z różnych względów będą potrzebowali czasu na wdrożenie się do nowej sytuacji. Dla innych jednak – przewidzieć więcej – bo będą pełni obaw o to, czy na pewno zdążą opanować wszystko, co stracili, ucząc się zdalnie. Innymi słowy: przemyślcie realizację podstawy pod kątem treści niezbędnych do realizacji i dodatkowych, rozwijających “dla chętnych”.

Wreszcie: przemyślcie zmianę organizacji czasu w czasie lekcji: więcej energii pochłoną czynności organizacyjno-porządkowe. Może warto uwzględnić nowe zadania w kontrakcie klasowym?

Hybryda

Zasady hybrydowego nauczania określone zostały w przepisach dość ogólnie, wiele niewiadomych nie zostało wyjaśnionych czy doprezycowanych. Hybrydowo czyli jak? Zanim jeszcze staniemy przed problemem organizacji nauczania hybrydowego, warto zastanowić się, jak sami wyobrażamy sobie takie rozwiązania, jakie możliwości mamy w naszej szkole. Jak zadbać o uczniów nieobecnych, ale jednocześnie nie zdominować nauczaniem zdalnym zajęć stacjonarnych w szkole? Jakich narzędzi potrzebujemy, aby to nauczanie było w ogóle możliwe. Inaczej będzie bowiem wyglądać uczenie hybrydowe w szkole, w której uczniowie na co dzień pracują z technologią, wyposażonej w komputery i wifi, inaczej w szkole, w której takich udogodnień nie ma. Warto już teraz zadbać o wdrożenie się uczniów do pracy z narzędziami technologicznymi, przemyśleć zasady pracy na lekcji i uczyć jak z tych narzędzi korzystać do celów edukacyjnych. Które z narzędzi i w jaki sposób możemy już teraz wykorzystywać na lekcji? 

Jeśli zaś staniemy przed koniecznością nauczania hybrydowego czy online, zastanówmy się jakie treści warto przekazywać synchronicznie (np. w postaci lekcji live), a jakie wystarczy asynchronicznie (w postaci bardziej interaktywnej jak np. nagrana wcześniej lekcja czy mniej, jak materiały do samodzielnej pracy). Pomyślmy też jak zorganizujemy współpracę pomiędzy uczniami – jest wiele narzędzi, które pozwalają nam taką współpracę zorganizować, zarówno w formie synchronicznej czy asynchronicznej, gdzie uczniowie nie muszą nad zadaniem pracować dokładnie w tym samym momencie.

ORGANIZACJA PRACY WYCHOWAWCY

Relacje w klasie

Godzina wychowawcza to nie jedyna przestrzeń do pracy nad relacjami, a wychowawca to nie jedyny odpowiedzialny za doświadczenia społeczne uczniów, niemniej – rzeczywiście – to w czasie zajęć wychowawczych jest na to najwięcej czasu. Nie wiemy, co dokładnie będzie dla nas wyzwaniem, może okaże się, że najistotniejsza będzie uważność na uczniów, na ich interakcje i w związku z tym reagowanie na tematy aktualne, potrzeby, które pojawią się w nowej sytuacji. Rozważcie czasowe przeorganizowanie programu wychowawczego dla danego rocznika – a w miejsce niektórych treści wprowadzenie tych, które wynikają z nowej rzeczywistości.

Dlaczego godzina wychowawcza nie mogłaby być zorganizowana w szkolnym ogrodzie czy na spacerze do pobliskiego parku. Może warto zaprosić rodziców do rozmowy o tym, co na godzinie wychowawczej mogłoby stać się tematem ćwiczenia czy dyskusji. 

Zastanówcie się również, jakie działania można by zaproponować, aby “odczarować strach” – wprowadzić w bezpiecznych warunkach akcje, do jakich pewnie uczniowie są przyzwyczajeni – integrujące społeczność: dzień kolorowych skarpetek, dzień “na żółto”, akcja “Będzie dobrze” czy inne polegające na indywidualnym działaniu, a jednak wzmacniające wspólnotę szkolną. 

Dobrostan uczniów

Jeszcze ważniejsze niż wcześniej staje się indywidualne podejście do ucznia. Przychodzą oni z różnych środowisk, w ich otoczeniu różnie się mówi o COVID i różnie dba o zasady. Ważne, żeby jasno ustalić, jakie zasady przyjęte zostają w szkole niezależnie od postawy ucznia i jego środowiska wobec zagrożenia i jak będziemy reagować na zachowania niepożądane. 

Okres wiosennej pracy zdalnej to również w wielu przypadkach obniżenie formy psychicznej – nasilenie objawów depresyjnych, lękowych. Jak możemy teraz pomóc tym uczniom? Jak dostosować metody i formy pracy do ich potrzeb? Jak czuwać nad ich dobrostanem? Być może w klasie będziemy mieć również uczniów, którzy pochodzą z domów przemocowych, z problemami uzależnień, dla których czas zamknięcia był czasem olbrzymiej traumy psychicznej – jak możemy ich wspomóc? Co możemy im zaoferować, aby wesprzeć ich w odbudowie ich dobrostanu?

Zadbajcie o dobrą komunikację z innymi nauczycielami tak, aby dostrzegać uczniów potrzebujących wsparcia. Pomyślcie kogo i o czym powinniście informować? Jak i gdzie odnotowywać informacje o trudnościach uczniów, ich absencjach czy nastrojach.

Relacje z rodzicami

Teraz – jak chyba nigdy wcześniej – słowo ZESPÓŁ nie pasowało lepiej do dobrych relacji. Okazało się, że rodzicom potrzebne było wsparcie i zaangażowanie nauczycieli, a nauczyciele przy dobrej relacji i dobrej komunikacji z rodzicami mogli zdziałać więcej. Warto konsekwentnie na takich założeniach opierać współpracę z rodzicami: nie szukajcie winnych, nie wskazuje odpowiedzialnych lub nieodpowiedzialnych – zamiast tego określajcie potrzeby czy problemy i wspólnie szukajcie rozwiązania. Oprzyjcie się na założeniu, że mamy wspólny cel i tylko współpracując możemy go osiągnąć. 

Może da się wykorzystać i tu doświadczenia z pracy zdalnej: spotkać się z rodzicem w sieci (w czasie zebrania, ale i w czasie spotkania indywidualnego, choć kilkunastominutowego), może zaproponować konsultacje tematyczne – po diagnozie przedmiotowej; może krótki warsztat narzędziowy, kiedy my już wybierzemy najodpowiedniejsze narzędzia – może czasem wspólnie z dzieckiem.

Proście o informacje zwrotne, zestawiajcie różne racje – odnoście się do faktów – pracujcie zadaniowo – testujcie rozwiązania wspólnie, współodpowiedzialnie. Informujcie (pomyślcie, w jaki sposób) o kłopotach i niepokojach – ze wskazaniem, jakie mogą być konsekwencje – nie formalne, ale rzeczywiste, widoczne bezpośrednio w codziennym funkcjonowaniu dziecka. Ważne jest też niezakładanie, że ewentualne zaległości czy niewykonane zadania są “winą” rodziców i koniecznie trzeba je wyegzekwować. Przemyślcie strategię informacyjną: kiedy określicie problem, zaproponujecie rozwiązania – zapytajcie a zdanie rodziców, zweryfikujcie w miarę możliwości, omówcie zmienioną wersję – wspólnie stworzony dokument będzie rzeczywiście funkcjonalny. 

ORGANIZACJA ZAJĘĆ POZALEKCYJNYCH I POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ

Nie wrócimy do czasu sprzed lockdownu

Wielką stratą byłoby zamknięcie etapu pracy zdalnej i nieskorzystanie z doświadczeń, jakie przyniósł. Może zostanie z Wami na dłużej praca na platformie, może międzyklasowe wirtualne tablice, może z wykorzystaniem platformy przeprowadzicie konkursy, może spotkania grupy dyskusyjnej, warsztaty redakcyjne. Pracę online można wykorzystać również do wszelkiego rodzaju zajęć pozalekcyjnych, kół zainteresowań czy klubów uczniowskich – do czego w waszej szkole mogą przydać się te doświadczenia?

Często nauczyciele w czasie pracy zdalnej nie tylko uczyli się korzystać z narzędzi TIK, ale zdalnie oswajali z nimi również uczniów. Wykorzystajcie czas w szkole na nauczenie korzystania z narzędzi, na rozwój kompetencji cyfrowych w kontekście społecznym, uczcie mądrego, odpowiedzialnego i kreatywnego korzystania z technologii i mediów. 

Wsparcie nauczycieli

Pamiętajcie, że nie musicie robić wszystkiego od razu bezbłędnie i w pełnym zakresie. Najlepsza jest metoda małych kroków, prób, nawet błędów i wyciągania wniosków. Nie każdy w takim samym zakresie musi korzystać z narzędzi, nie każdy musi wdrażać od razu wszystkie zmiany. Bardzo ważna będzie świadomość, że stanowicie zespół, w którym możecie powiedzieć o obawach, wątpliwościach, a czasem po prostu… zmęczeniu.

Zadbajcie o balans pomiędzy pracą i życiem osobistym. Praca w reżimie sanitarnym, w ciągłym napięciu powodować będzie nasilone reakcje stresowe czy obniżoną odporność. Zadbajcie o siebie, spędzajcie czas na ulubionych zajęciach na świeżym powietrzu, uprawiajcie sport, naturalnie wzmacniajcie swój organizm. Pamiętajcie, że dobry nauczyciel to szczęśliwy nauczyciel, a Wasze zdrowie (fizyczne i psychiczne) przekłada się na waszą pracę z uczniami. 

Pomyślcie też do kogo możecie zwrócić się o pomoc, jeśli zauważycie u siebie niepokojące objawy – gdzie szukać pomocy profesjonalnej albo po prostu wsparcia (przyjaciele, rodzina). A może w waszej szkole pracuje psycholog, do którego wy również możecie się zwrócić po pomoc?

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

Pamiętajcie o tych, którzy pod jakimś względem potrzebują większego wsparcia. Przede wszystkim o uczniach ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, ale również tych, którzy mają czasowe trudności – jeśli ograniczone mają być kontakty międzyklasowe, jak najkrótszy czas pobytu ucznia w szkole – zaproponujcie dodatkowe spotkanie za pośrednictwem platformy – zyskacie możliwość wsparcia ucznia (lub rozwijania jego zainteresowań), ale i okazję do testowania narzędzia do prowadzenia spotkań on-line – jeśli jeszcze takiego w szkole nie wprowadziliście. Zastanówcie się również jakie narzędzia cyfrowe możecie wykorzystać do pracy z uczniami ze SPE – co z doświadczeń edukacji zdalnej Wam się przyda?

Pamiętajcie również o uczniach szczególnie uzdolnionych, dla których być może ten okres pracy zdalnej był okresem szczególnego rozwoju umiejętności. Zastanówcie się, co teraz możecie im zaoferować i jak z nimi pracować?

 

Tekst powstał jako podsumowanie spotkania Rady dla Rady. Webinar dla nauczycielek i nauczycieli i uzupełnienie materiału Rady dla rady, czyli materiały na rady pedagogiczne. Jego autorkami są:

Anna Wójcik-Jachowicz – polonistka, trenerka, tutorka. Od kilku lat współpracuje z Fundacją Szkoła z Klasą jako mentor kursów e-learningowych, prowadziła warsztaty stacjonarne dla nauczycieli z zakresu pracy metodą projektu, odwróconej lekcji, pracy w chmurze, wykorzystania narzędzi TIK w ocenianiu kształtującym, kompetencji kluczowych, Design Thinking. Na co dzień pracuje w Dwujęzycznej Szkole Podstawowej “Primary Steps” w Bielsku-Białej.

Barbara Ostrowska – doktor psychologii, nauczycielka teorii wiedzy i psychologii, a od września 2020 roku koordynatorka programu międzynarodowego IB DP w Międzynarodowym Liceum Ogólnokształcącym Paderewski w Lublinie. Posiada tytuł Microsoft Innovative Educator Ekspert, nadawany przez firmę Microsoft najbardziej innowacyjnym nauczycielom na świecie, a także certyfikat MCE: Microsoft Certified Educator. W 2018 roku nominowana do nagrody Nauczyciel Roku. Współprowadzi podcast edukacyjny Educatio Perpetua!