Dobra lekcja, czyli jaka? To pytanie, które miałem możliwość zadać osobom nauczycielskim na warsztatach programu Cyfrowa Historia. Co usłyszałem? Dobra lekcja jest oparta na potrzebach – zarówno osób uczniowskich, jak i osoby prowadzącej zajęcia. Daje poczucie bezpieczeństwa, jest oparta na zaufaniu, ale daje także poczucie wpływu. Jest nieschematyczna, uwzględnia różne warianty odpowiedzi. Opiera się na współpracy, ale także refleksji. Umożliwia aktywność, pozwala “coś” zrobić. Odwołuje się do wcześniejszych doświadczeń. 

Ze wszystkimi odpowiedziami głęboko się zgadzam. Potwierdzają one moje doświadczenia trenerskie – takie zajęcia staram się budować. I gdy mi się to udaje –  widzę efekty. Osoby uczniowskie wychodzą zadowolone, nadal rozmawiając o temacie zajęć. Mam poczucie – więcej wiedzą i umieją.

Takie rozumienie dobrej lekcji potwierdza koncepcja “sytuacji edukacyjnej”, stworzona przez Jacka “Jaca” Jakubowskiego, trenera, coacha, psychologa, przewodniczącego Rady Trenerów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Autor twierdzi, że do skutecznego uczenia się od siebie nawzajem, to znaczy dokładania nowych doświadczeń oraz wiedzy do doświadczeń i wiedzy już posiadanej, potrzebne jest spełnienie czterech warunków:

  • bezpieczeństwa – by efektywnie się uczyć musimy czuć się bezpiecznie psychicznie i fizycznie. Jeśli tego komfortu nie mamy, nasz mózg przełącza się w tryb przetrwania – jesteśmy w stanie zapamiętać nowe rzeczy, ale na krótko.
  • poczucia sensu (nagrody) – uczymy się efektywniej wtedy, gdy wiemy po co to robimy, znamy cel tej nauki, wiemy, co nowa wiedza i umiejętności nam dadzą, po co nam one są.
  • poczucia wspólnoty – nie oznacza to, że musimy się lubić w grupie, w której się uczymy, ale do rozwoju potrzebne są: wzajemny szacunek, znajomość i przestrzeganie zasad, na które się umówiliśmy, relacje.
  • aktywności – jeśli chcę i potrzebuję, mogę aktywnie włączyć się w zadanie, mogę też zmienić miejsce i przestrzeń gdy moje ciało tego chce.

Jak prowadzić dobre lekcje? Cykl Kolba

Do podobnych wniosków doszli Alice i David Kolbowie, amerykańscy badacze, teoretycy metod nauczania. Dowiedli oni, że każdy człowiek uczy się nieco inaczej, każda osoba ma inny dominujący styl nauczania. Jak pogodzić je pracując z osobami uczniowskimi w danej klasie? Autorzy koncepcji odpowiadają: pracuj każdym z modelowych styli przez jakiś czas. W ten sposób stworzyli cykl, tzw. cykl Kolba, składający się z czterech etapów.

1. Doświadczenie (ang. concrete experience)

Kolbowie dowiedli w swych badaniach, że część osób musi coś przeżyć żeby nauczyć się czegoś nowego. Ten styl uczenia się jest bliski szerokiej grupie ludzi. Kolbowie mówią więc: zacznij od doświadczenia – pozwól ludziom coś przeżyć w bezpiecznej edukacyjnej sytuacji, najlepiej tak, by zaangażować ich emocje.

Co może być doświadczeniem? Gra (jak te stworzone w programie Cyfrowa Historia). Odegrana przez osoby uczniowskie sytuacja czy scenka. Symulacja. Praca z przypadkiem (case study). Zespołowe wykonanie jakiegoś zadania, np. przygotowanie osi czasu (patrz znów: materiały na stronie projektu). Obejrzenie filmu. Im bardziej zaangażujesz emocje osób uczniowskich, tym lepiej – granicą jest ich bezpieczeństwo, dobrostan.

Zachęcam, nie zapowiadaj tematu lekcji czy ćwiczenia – daj osobom uczestniczącym doświadczać, zetknij ich z tym, o czym będzie lekcja, pozwól im odkrywać samodzielnie jej temat. Twoja rola na tym etapie to stworzyć bezpieczną przestrzeń do doświadczania. Oczywiście, ćwiczenie dopasowujesz do celów i tematu lekcji.

2. Refleksja (reflective observation)

Część ludzi najwięcej czerpie z omówienia tego, co przeżyły, czego doświadczyły. Kluczem do sukcesu jest zadanie właściwego pytania.

O co zapytać? Warto, by pytanie z jednej strony pozwoliło wyrazić i odreagować emocje, które towarzyszą często doświadczaniu (“Jak Wam się pracowało?”, “Jak się macie po tym, co robiliście?”, “Jak się czujecie?”, “Co sprawiło Wam trudność a co było dla Was łatwe?”). Z drugiej – pozwoliło pogłębić, przeanalizować doświadczenie. Otwierało grupę, zachęcało do dzielenia się (“O czym było to ćwiczenie/film, który oglądaliście?”, “Co się tutaj działo?”). Warto przygotować sobie wcześniej dobre pytanie otwierające refleksję.

Twoje zadanie to otworzyć grupę, moderować rozmowę i uważnie słuchać. Pamiętaj, że nie ma tu złych i dobrych odpowiedzi, nie zajmuj tu czasu swoimi komentarzami – im więcej usłyszysz, tym lepiej zorientujesz się, czego potrzebuje grupa w kolejnym kroku. Cisza (po Twoim pytaniu) może tu być Twoim sprzymierzeńcem – zanim zadasz kolejne pytanie, spróbuj ją trochę wytrzymać, być może za chwilę ktoś rozpocznie głęboką refleksję, potrzebuje jednak jeszcze chwilę pomyśleć lub zebrać się na odwagę.

3. Uogólnienie/wiedza/teoria (abstract conceptualization)

To etap, na którym pomagasz wyciągać wnioski z doświadczenia i refleksji, nazywasz zjawiska czy procesy, których grupa doświadczyła, przekładasz je na ogólniejsze zasady (stąd: uogólnienie).

Odpowiedz sobie na pytanie: co jeszcze warto dopowiedzieć osobom uczestniczącym w temacie zajęć? Najlepiej zrobić to dwukrotnie – pierwszy raz, przygotowując swoje zajęcia, drugi – już w ich trakcie, po etapie refleksji. Może w niej paść wiele rzeczy, również takich, których nie planowałaś. Jeśli tak, które z nich warto wzmocnić, podkreślić?

To etap, na którym – po raz pierwszy – pokazujesz, że w danym temacie wiesz trochę więcej od osób uczestniczących. A jeśli nie wiesz – możesz poprowadzić grupę tak, by wspólnie tę wiedzę zdobyć, np. szukając razem w sieci odpowiedzi na pytanie, które padło podczas refleksji. Możesz tutaj posłużyć się mini wykładem (ale mini! – pamiętaj, ta część musi być spójna z tym, czego doświadczyły osoby uczestniczące we wcześniejszych krokach). Możesz także wypracować wiedzę w kontakcie z grupą. Ważne, by ta część lekcji nie była zbyt długa i by nawiązywała do refleksji i doświadczenia.

4. Zastosowanie (active experimentation)

To etap, na którym dajesz osobom uczniowskim okazję do wykorzystania nowej wiedzy i umiejętności w praktyce, odpowiadając na pytanie: do czego ta wiedza/umiejętności mogą mi się przydać?

Możesz na tym etapie wrócić do zadania z doświadczenia pytając, czy z nową wiedzą i umiejętnościami wykonałyby je inaczej. Możesz przygotować nowe zadanie, w którym ich użyją. Wreszcie, możesz ich zapytać, jakie widzą przestrzenie dla zastosowania nowej wiedzy. To ostatnie rozwiązanie jest bardzo bliskie lekcjom historii: jak przeszłość wpływa na teraźniejszość? Czy nowa wiedza pozwala inaczej spojrzeć na to, co jest dziś?

Cztery powyższe kroki są nazywane cyklem dlatego, że zastosowanie jednego stanowić może wstęp i początek do następnego. Proces ten można powtarzać aż do wyczerpania danego tematu a kolejne lekcje mogą stanowić kolejne Cykle. 

Jak to robić w praktyce?

Do pracy cyklem Kolba, myślenia w ten sposób, trzeba się wdrożyć, przywyknąć. Im więcej lekcji przeprowadzisz tą metodą, tym będzie to dla Ciebie prostsze. Warto pomóc w tym sobie przygotowując lekcje według schematu kilku pytań.

Ważne, by zrobić to w proponowanej kolejności:

JAKIE są osoby uczniowskie, dla których przygotowuję lekcję? Co lubią? Co i jak myślą? W jaki sposób przyswajają wiedzę? Co je motywuje, cieszy? Jak lubią pracować a co sprawia im trudność? Czym się interesują?

PO CO to robię? Jakie są moje cele edukacyjne? Jednak nie te na najbliższą lekcję a na ten rok szkolny czy cały proces edukacji osób uczniowskich w szkole. Jedna lekcja to bardzo mało, proces edukacyjny to szmat czasu. Na czym mi zatem zależy? Jakie kompetencje moich osób uczniowskich chcę w nich rozwijać? Jacy wyjdą po kilku latach zajęć ze mną? Jakie przydatne w życiu kompetencje pomogę im rozwinąć?

CO? Jaki temat lekcji zrealizuję?

JAK? To pytanie o metodę. Jeśli pracuję cyklem Kolba, muszę odpowiedzieć sobie na następujące kwestie:

  • Od czego zacznę? Jak pozyskam ich uwagę i zetknę z przedmiotem lekcji? (to pytanie z poziomu doświadczenia).
  • O co zapytam po tym, gdy już doświadczą? Jak otworzę refleksję? (refleksja)
  • Co (jeszcze) im dopowiem? Co powinno wybrzmieć w ramach uogólnienia? Na czym mi zależy? (wiedza/teoria/uogólnienie)
  • Jak to, co mówię ma się do życia moich osób uczniowskich? Jak mogę im pokazać wykorzystanie nowej wiedzy i umiejętności? (zastosowanie – etap szczególnie ważny dla polskich uczniów i uczennic, bo, jak pokazały badania, to z tego etapu Polki i Polacy czerpią szczególnie dużo).

Chcesz zobaczyć jak w praktyce może wyglądać lekcja wykonana z użyciem cyklu Kolba? Zajrzyj do scenariuszy zajęć przygotowanych w ramach programu Cyfrowa Historia.

Powodzenia z Twoją pracą z nauczaniem przez doświadczanie!

Linki, do których warto zajrzeć

Autor: Maciej Sopyło – trener, od dwudziestu lat pracuje z grupami. Wspiera w bezpiecznym korzystaniu z nowych technologii (edukacja medialna). Pokazuje, jak mówić tak, by inni nas słyszeli i jak samemu usłyszeć innych (empatyczna komunikacja). Pomaga zrozumieć, jakie mamy prawa jako ludzie i obywatele/obywatelki i jak z tych praw korzystać (prawa człowieka). Swoją wiedzą, materiałami i metodami pracy dzieli się na stronie maciejsopylo.pl

Artykuł powstał w ramach programu Cyfrowa Historia prowadzonego przez Fundację Szkoła z Klasą we współpracy z Asociación Smilemundo i King Baudouin Foundation dzięki finansowaniu Komisji Europejskiej ze środków programu Erasmus+.